Listy katolickie, czyli powszechne

Jest to drugi blok epistolarny w Nowym Testamencie, złożony z siedmiu listów. Składają się na niego dwa listy przypisywane św. Piotrowi, trzy listy św. Jana i po jednym liście Jakuba i Judy. Noszą one nazwę katolickich lub powszechnych, ponieważ nie są skierowane do konkretnego adresata, lecz wszystkich chrześcijan.

Cała niemal tradycja uważała za autora listu św. Jakuba Młodszego, krewnego Jezusa i zwierzchnika Kościoła jerozolimskiego. Tymczasem zarówno pewne elementy samego listu, jak również kontekst literacko-historyczny zaprzeczają temu. Nieznany autor listu wywodził się niewątpliwie z kręgu chrześcijan bliskowschodnich. Mógł pochodzić z Palestyny, ale równie dobrze mógł żyć w Egipcie. Przypuszczalnie napisał swe pismo po roku 70 AD, ale przed końcem pierwszego stulecia.Pismo zwane Listem św. Jakuba stanowi zbiór zwięzłych pouczeń, nawet aforyzmów, dotyczących różnych kwestii związanych z wiarą. I właściwie nie jest to nawet list. Można się w nim bowiem dopatrzyć zarówno poematu dydaktycznego, jak też swoistego midraszu, a nawet mowy pożegnalnej. Brak w nim zarówno pierwiastka osobistego, tak mocnego w listach św. Pawła, jak również pogłębionej prezentacji określonej prawdy teologicznej. Autor posługuje się przykładami, poucza, stosuje dialogi i personifikacje. Stosownie do rodzaju pouczenia to przekonuje, to gani, innym razem zachęca, to znowu grozi. Taki sposób przekazu był bardzo powszechny w czasach, gdy rodziło się chrześcijaństwo. Autor listu wzywa chrześcijan, szczególnie judeochrześcijan, do wytrwania w prawdzie, którą niedawno przyjęli. Podkreśla konieczność dobrych uczynków, które są owocem prawdziwej wiary. Są nimi uczynki miłości wobec bliźniego, przeciwstawienie się kłótliwości, chciwości, przywiązaniu do świata, a zwłaszcza obrona ubogich. Pojawiają się również aluzje liturgiczne świadczące o praktyce sakramentalnej pierwotnego Kościoła. M. Luter uznając, że treść listu przeczy nauczaniu św. Pawła, odrzucił go i stąd nie jest on uznawany jako kanoniczny przez niektóre Kościoły powstałe w okresie reformacji. Przez wieki sądzono, że pismo to wyszło spod pióra pierwszego z apostołów. Jednak badania biblistów XIX i XX wieku poddały w wątpliwość to przekonanie. Przy czym nie chodzi tutaj o to, iż list pisał jakiś sekretarz św. Piotra. Sprawa jest o wiele poważniejsza. Wydaje się, że list powstał już po jego śmierci, a autorem mógł być jakiś anonimowy chrześcijanin z Rzymu korzystający z teologicznej spuścizny Piotra. Zredagowane przez niego pismo nawiązuje do autentycznego nauczania św. Piotra. List ten, jak stwierdza sam autor, jest rodzajem napomnienia i wezwania. Zgromadzone są w nim fragmenty katechez, hymny i wyznanie wiary, stanowiące zapewne dziedzictwo teologiczne wspólnoty chrześcijańskiej. Autor sięgnął do Starego Testamentu i do tradycji judaistycznych. Nawiązał do motywów mądrościowych i apokaliptycznych. Wszystko to jednak opracował z punktu widzenia chrystologicznego i eklezjologicznego.W liście autor mówi o chrześcijańskiej nadziei, która opiera się na Jezusie Chrystusie. Ta nadzieja sprawia, że w różnych sytuacjach życiowych chrześcijanie są w stanie żyć zgodnie ze swoją wiarą. Jednak zdarzyć się mogą sytuacje wyjątkowe – prześladowania. I wtedy również nadzieja jest podstawą wytrwania, do którego wzywa autor listu. Drugi z listów przypisywanych św. Piotrowi różni się zasadniczo od pierwszego. Jest dziełem późniejszym, prawdopodobnie z przełomu I i II wieku naszej ery. Powstał nie w Italii (jak poprzedni), ale w Azji Mniejszej, a niektórzy sugerują nawet, że w Egipcie. W swej formie zewnętrznej jest to list, ale styl pisma jest bliższy mowie pożegnalnej. Kulturowo można go umieścić na pograniczu świata greckiego i tradycji żydowskich.Autor przestrzega przed heretykami i stara się wyjaśnić, dlaczego opóźnia się spodziewane powtórne przyjście Chrystusa. Wobec nauk heretyckich wzywa do rozeznania, co jest prawdą. A opóźniającą się paruzję – powtórne przyjście Chrystusa – tłumaczy dobrocią i cierpliwością Boga, który wzywa wszystkich do nawrócenia. Zapowiada, że Dzień Pański – czyli sąd – przyjdzie niechybnie, jak złodziej. W liście tym autor zawarł również pouczenie o natchnieniu Pisma Świętego. Stwierdzenia, takie jak: Bóg jest światłością, Bóg jest sprawiedliwością, życiem i prawdą, a przede wszystkim: Bóg jest miłością, następują po sobie równolegle, a następnie ponownie powracają. W liście brak, właściwej chociażby Pawłowi, jednolicie prowadzonej myśli teologicznej.We wszystkich trzech listach uczeń Chrystusa nie tyle polemizuje z błędną nauką heretyków, ile raczej przestrzega, poucza i napomina wiernych. Ukazuje przy tym, że miłość Boga jest fundamentem i źródłem miłości bliźniego. Dzięki tej miłości chrześcijanie stali się dziećmi Bożymi. List jest przypisany Judzie, bratu Jakuba. Nie wiemy jednak dokładnie, o jakiego Judę chodzi, bo w Nowym Testamencie jest ich czterech, a ponadto autor listu sam stwierdza, że nie jest apostołem. Prawdopodobnie list powstał w środowisku palestyńskim lub egipskim, a anonimowy autor, może nawet uczeń Judy, oparł się przede wszystkim na tradycji Jakuba. List był skierowany do gmin judeochrześcijańskich pierwotnego Kościoła.W swej formie pismo to jest listem, jednak jego styl bardziej przypomina homilię, czyli rodzaj kazania. Swą surowością nawiązuje do wypowiedzi proroków, a przy tym wprowadza akcenty apokaliptyczne. Dwa tematy są poruszone w tym bardzo krótkim liście. Pierwszy odnosi się do fałszywych mistrzów, jacy pojawili się pośród chrześcijan, a drugi dotyczy wytrwania w wierze przekazanej przez apostołów.List św. Judy wyróżnia się sposobem, w jaki cytuje i korzysta ze Starego Testamentu. Interpretuje go na sposób typologiczny, aktualizując cytaty, aluzje i wyrażenia starotestamentowe.