W 1673 r. umiera Molier, w 1677 w wieloletnie milczenie literackie zapada Racine. Również na scenie politycznej następują we Francji ważne wydarzenia: umiera wybitny finansista Colbert, a Ludwik XIV potajemnie poślubia fanatycznie religijną panią de Maintenon (wszystko to w 1683), w 1685 r. zostaje odwołany edykt nantejski i tysiące francuskich protestantów ruszają na emigrację.
Nawrócony król rezygnuje z uciech i rozrywek, dwór królewski przestaje być mecenasem i centrum życia kulturalnego kraju (w zamian coraz ważniejszą rolę zaczynają od- grywać paryskie salony literackie i kawiarnie). Kończy się okres wielkiej literatury francuskiego klasycyzmu, znaczony dramatami Corneille’a i Racine’a, komediami Moliera, bajkami La Fontaine’a, teoretycznymi wskazówkami Boileau...
Piśmiennictwo francuskie wchodzi w okres przejściowy, ton życiu literackiemu kraju zaczynają nadawać epigoni klasycyzmu, równocześnie pojawiają się nowe idee i tendencje, które w pełni rozwiną się dopiero po śmierci Ludwika XIV (1715 r.).
Jednym z głośniejszych wydarzeń literackich tej epoki (choć dziś trudno dopatrzeć się w nim głębszego sensu) jest spór Starożytników z Nowożytnikami, jaki wybuchł w 1687 r. Wywołał go Charles Perrault (1628-1703), niegdyś pisarz "poważny", autor cenionych poematów i członek Akademii, dziś pamiętany wyłącznie z powodu Histoires ou contes du temps passé (Historyjki czyli opowieści z przeszłości, 1697). Historyjki powstały w okresie krótkotrwałej mody na pisanie baśni, jaka ogarnęła Paryż pod koniec stulecia i zawiera- ją do dziś czytane dzieciom bajki o Czerwonym Kapturku, Kopciuszku i Śpiącej Królewnie. Skądinąd są to utwory niekoniecznie tylko dla dzieci - styl i język czynią ich adresatem najmłodszych, lecz pewne uwagi i odniesienia w nich zawarte zrozumiałe są tylko dla dorosłych.
Otóż 10 lat przed wydaniem owych nieśmiertelnych bajek, 27 I 1687 r., Perrault przeczytał w Akademii Francuskiej swój dopiero co napisany poemat Le Si`ecle de Louis le Grand (Wiek Ludwika Wielkiego), w którym rozwijając tezę o wyższości epoki Ludwika XIV nad epoką świetności cesarstwa rzymskiego za Augusta uznał również pisarzy mu współczesnych za wybitniejszych od twórców Złotego Wieku literatury rzymskiej. W takim ujęciu problem sporu wygląda na nieco prostacki, zresztą w trwającej kilka lat dyspucie nie brakło argumentów trywialnych lub absurdalnych: Pindarowi czyniono zarzut, iż nie czytał o półtora tysiaca lat młodszego Kartezjusza, a Homerowi, że nie był dość "wykwintny" jak na potrzeby swoich francuskich czytelników z XVII w. W istocie jednak szło w nim o nowe zasady literackie (głównym oponentem Perraulta był najważniejszy "prawodawca" poetycki epoki, Nicolas Boileau), a nawet o rolę języka francuskiego i łaciny w kulturze współczesnej.
Najdobitniej nową epokę zapowiada wielowątkowa twórczość Bernarda de Fontenelle (1657-1757, zmarł na miesiąc przed setnymi urodzinami), siostrzeńca Corneille’a przyjętego już w wieku 34 lat w poczet członków Akade- mii Francuskiej. Dowcipny i zawsze otoczony ładnymi paniami był autorem kilku poematów, nieudanych tragedii oraz wyimaginowanej kroniki towarzyskiej Lettres galantes du chevalier d’Her... (Listy frywolne kawalera d’Her...), pełnej zabawnych obserwacji i ciętych wymian słów. Równocześnie jednak pisze prace naukowe z zakresu filozofii i matematyki, jest członkiem i dożywotnim sekretarzem Akademii Nauk, a jego Entretiens sur la pluralité des mondes (Rozmowy o wielości światów, 1686), wykład astronomii kreślący racjonalistyczny i deistyczny obraz wszechświata, zapowiadają główne idee oświecenia.
W 1715 r. umiera - po z górą 70 latach na tronie - Ludwik XIV. W dziejach Francji zaczyna się nowa epoka, literatura francuska wchodzi zaś w pełnię oświecenia.
Chronologia francuskiego oświecenia
1680-1715
okres przejściowy: zmierzch klasycyzmu, pojawienie się tendencji racjonalistycznych; powieści Lesage’a
1715-60
pierwsza faza oświecenia: racjonalizm, pierwsze tomy Encyklopedii, Wolter,
1760-80
druga faza oświecenia: Diderot, Rousseau,
po 1780
schyłek oświecenia: Beaumarchais, de Sade, Chamfort, Laclos; ok. 1800 tendencje preromantyczne