Reklama

Literatura w okresie walk obrazoburczych

Cesarz bizantyński Leon III Izauryjski (ok. 675-741) edyktem z 726 roku nakazał usunięciu obrazów i przedstawień plastycznych Chrystusa, aniołów i świętych. Uważał, iż czczenie obrazów jest reliktem pogańskiego kultu herosów. Sprawa potępienia kultu obrazów pogłębiła niechęć do Konstantynopola hierarchii kościelnej z Rzymu. Za kultem obrazów zdecydowanie opowiedzieli się mnisi i lud. 

Reklama

Również patriarcha Konstantynopola, Germanos (633-733), teolog i pisarz, przeciwstawił się usuwaniu obrazów z świątyń. Epoka walk o obrazy „mnożyła” męczenników i świętych (prześladowania czcicieli ikon, najazdy arabskie), dlatego hagiografia bizantyńska w VIII i IX wieku przeżywała pełny rozkwit. Ważnym ośrodkiem, gdzie spisywano żywoty pobożnych mnichów i odważnych męczenników – były klasztory na górze Athos. Tam powstał m.in. Żywot Eutymiosa z Athos (druga połowa IX wieku).

Zagorzały obrońca ikon to Jan z Damaszku (inaczej: Jan Damasceński, ok. 650-754), święty i Doktor Kościoła powszechnego. Jana Damasceńskiego można określić mianem ikonozofa, gdyż na podstawie neoplatonizmu udowadniał, że należy utrzymać kult ikon jako prototypów idei postaci świętych. Był poborcą podatkowym i logotetą, reprezentował interesy mniejszości chrześcijańskiej wobec administracji arabskiej Damaszku (będącego pod panowaniem arabskim od 635 roku). 

W pewnym momencie swego życia złożył urzędy i wraz ze swoim przybranym bratem, Kosmasem Pieśniarzem udał się do monastyru św. Saby. Niedługo został prezbiterem i nauczycielem – zaczął też pisać. Był także przez jakiś czas kaznodzieją patriarchy Jerozolimy, Jana V. Napisał bardzo wiele, a jego dzieła ceniono w najwyższej mierze. Za literackie dokonania po śmierci nadano mu przydomek Chrysorrhyas (Ten, który opływa złotem, Złotopłynny).

Jednymi z najwcześniejszych pism Jana z Damaszku są trzy Mowy przeciw tym, którzy potępiają święte obrazy. Pierwszą z tych apologetycznych mów wygłosił w Jerozolimie w 726 roku. Sławę zaś zawdzięcza swemu głównemu dziełu pt. Źródło wiedzy (Pegè gno-seos). Zadedykował je swemu bratu Kosmasowi.

Pismem podobnym do Źródła wiedzy jest Kształtowanie podstawowe oraz Książeczka o wierze prawdziwej. Jan Damasceński był też autorem dzieł ściśle hagiograficznych: Enkomion o świętej Anastazji, Męczeństwo świętego Artemiusza, Enkomion o świętej Barbarze, Męczeństwo świętej Katarzyny.

Dzieło Jana Damasceńskiego składa się z trzech części:

1.Dialektyka – filozoficzna propedeutyka dogmatyki; autor objaśnia podstawowe pojęcia filozoficzne, sporo czerpie z Porfiriusza oraz Ojców Kościoła;

2.Historia herezji – czerpiąc z różnych źródeł, a szczególnie z Teodoreta z Cyru, autor prezentuje trzy największe według niego herezje: islam, ikonoklazm, mistykę aposchitów;

3.Wykład prawdziwej wiary – to streszczenie nauki wczesnych teologów greckich.

W IX wieku pisała jedyna, jak się podaje, poetka bizantyńska o dźwięcznym imieniu Kasja (Ikasja, Kasjane, ok. 810 – ok. 867). Z jej osobą łączy się podanie, które przekazało kilku pisarzy.

Oto cesarzowa Eufrozyna miała około 830 roku zebrać najpiękniejsze dziewczęta z całego cesarstwa, żeby wybrać żonę dla swojego pasierba Teofila. W pałacu zebrały się wszystkie piękności, a Teofil miał swojej wybrance wręczyć złote jabłko. Następca tronu miał podejść do Kasji i wręczając jej złote jabłko, zadać pytanie: „Jak powstało zło za sprawą kobiety”. Wtedy Kasja miała – uchybiając etykiecie dworskiej – odpowiedzieć: „Dzięki kobiecie powstało również dobro”. Uraziła ta odpowiedź Teofila i oddał jabłko innej dziewczynie – Teodorze z Paflagonii, a Kasja niedługo potem założyła klasztor i oddała się kontemplacji oraz układaniu wierszy.

Kasję jako autorkę wierszy religijnych i świeckich cechuje wyjątkowa wrażliwość na piękno. Zachowały się z jej twórczości idiomela Na narodziny Chrystusa, stichera Na Wielki Czwartek, tetraodion Na Wielką Sobotę, kanon O zmarłych. Kasja jest też autorką ok. 100 epigramatów, w których porusza temat ludzkich ułomności i ludzkiej głupoty. Kilka utworów poświęconych jest życiu mnichów – jak np. 97 epigramat, który ma budowę anaforyczną, wersety zaczynają się od tego samego słowa „mnich” lub „mnicha życie”.

Autorka postrzegała świat jako wielkie cesarstwo, którym rządził August i za którego rządów narodził się „nowy August” – Chrystus, który dał początek nowemu cesarstwu chrześcijańskiemu. To przykład typowo bizantyńskiego pojmowania świętego mocarstwa łączącego dwie władze: imperatorską i duchową. Obie są święte.

Przegląd Młodych Panien


Organizowano go zazwyczaj z inicjatywy cesarzowej-matki dla wybrania odpowiedniej żony dla dorastającego cesarskiego syna. W tym celu wysyłano we wszystkie zakątki państwa specjalnych wysłanników, którzy za zadanie mieli wyszukiwać młode kobiety odpowiadające cesarskiemu ideałowi. Zazwyczaj przed oblicze samego zainteresowanego – następcy tronu – docierały trzy kandydatki. On zaś ze swej strony po wnikliwym rozważeniu sprawy i dokładnej lustracji panien, niczym legendarny Parys, wręczał wybrance złoty pierścień albo złote jabłko. 

W ten sposób żonę znalazł Konstantyn VI, który za namową swej matki Ireny wybrał Marię z Amnia. W 807 r. niejaka Teofano, wprawdzie już poprzednio zamężna, ale pośpiesznie rozwiedziona, została wybrana na żonę dla Staurakiosa, syna Nikefora I. W 830 r. Teofil, syn Michała II, wręczył złote jabłko Teodorze, a w 855 r. ta sama Teodora narzuciła synowi, Michałowi III, Eudokię. Z kolei w 881 r. Bazyli I wyszukał dla swojego syna, Leona VI, pobożną Teofano. Jako powód organizowania podobnych przeglądów podaje się czasem chęć ściślejszego powiązania prowincjonalnych, arystokratycznych rodów z cesarskim dworem. Pojawiają się jednak głosy, że tak naprawdę takich przeglądów nie było i że jest to jedynie motyw literacki z IX i X w.

Encyklopedia Internautica
Reklama
Reklama
Reklama