Reklama

Malmud, Bellow, Roth

Bernard Malamud (1914-84) urodził się i dorastał w nowojorskim Brooklynie; ukończył City College of New York i Columbia University. Najpierw pracował jako nauczyciel w szkole średniej, później wykładał na kilku uczelniach. Debiutował późno - miał trzydzieści osiem lat, kiedy ukazała się jego pierwsza książka pt. The Natural (Swój, 1952).

Przełomowa w karierze Malamuda okazała się druga powieść - The Assistant (Pomocnik, 1957), zawierająca stonowaną i refleksyjną, acz poruszającą, krytykę mitu sukcesu. Pisarz, który doceniał wierność tradycyjnym wartościom i osobistym ideałom, pokazuje, jak owe ideały kruszą się pod naciskiem drapieżnej  rzeczywistości. Nawiasem mówiąc, właśnie amerykańska rzeczywistość w dużej mierze determinuje pokoleniową zmianę przedstawioną w Po- mocniku. W następnych latach opublikował takie powieści, jak A New Life (Nowe życie, 1962), The Fixer (Fachman, 1966) i The Tenants  (Najemcy, 1971). 

Reklama

Malamud był mistrzem krótkiej prozy; jego zbiory opowiadań The Magic Barrel (Zaczarowana  taczka,  1958)  i  Idiots  First  (Idioci mają pierwszeństwo, 1963) należą do wybitnych osiągnięć nowelistyki amerykańskiej. Opowiadania autora Pomocnika mienią się różnymi barwami; przewagę mają utwory realistyczne, których bohaterami są najczęściej albo starzy, osamotnieni Żydzi, żyjący wspomnieniami i kapitulujący w obliczu dyna- micznej Ameryki, albo młodzi, rozgorączkowani Żydzi, rozglądający się za jakimś miejscem dla  siebie  w  świecie,  zakompleksieni z powodu  pochodzenia.  Z drugiej strony w wielu tekstach pojawiają się elementy groteskowe, fantastyczne i surrealistyczne, na przykład gadający, inteligentny ptak, podający się za Żyda (The Jewbird / Żydoptak), czy też czarnoskóry anioł-stróż w Angel Levine (Anioł Levine). 

Alegorycznym opowiadaniom Malamuda bliskie są żydowskie archetypy i żydowski folklor. Saul Bellow (1915-2005) urodził się w Kanadzie, w prowincji Quebec; lata dzieciństwa spędził w Montrealu i Chicago, dokąd jego rodzina przeniosła się, gdy miał dziewięć lat. Pochodził z rodziny żydowskich imigrantów z Rosji, bardzo oddanych tradycji. Większość życia spędził w Chicago, mieście będącym wraz z Nowym Jorkiem głównym miejscem akcji jego książek. Tak jak wielu pisarzy, wykładał na uniwersytetach,  najdłużej  na University of Chicago. W 1976 roku został laureatem literackiej Nagrody Nobla. Pisał o ludziach próbujących jakoś uporządkować otaczającą ich chaotyczną rzeczywistość, kształtowaną przez różne negatywne, a nawet zgubne, zjawiska społeczne i wydarzenia historyczne, takie jak druga wojna światowa. 

Z drugiej strony uważał, iż chaos kryje się w samym człowieku, który działa na krótką metę i nie dba o to, co najważniejsze, czyli silne więzi z innymi. Bohaterowie Bellowa - mężczyźni w sile wieku lub starzejący się - mają naturę refleksyjną, raczej rozmyślają aniżeli działają. Toteż jego proza posiada bogatą treść intelektu- alną i egzystencjalną; fabuła zostaje zepchnięta na drugi plan. Pierwsze powieści Bellowa wyszły już w latach 40. Były to Dangling Man (Stan zawieszenia, 1944) i The Victim (Ofiara, 1947). 

Ich pesymistyczna wymowa, atmosfera przypominająca nastrój dzieł Franza Kafki, motywy utraty sensu życia oraz historycznej i osobistej winy - w prostej linii wynikały z dojmującego powojennego poczucia niepewności. W latach 50. klimat książek Bellowa wyraźnie się odmienił; pojawiły się w nich wątki humorystyczne i delikatny ton afirmacji. Na przykład łotrzykowska powieść The Adventures of Augie March (Przypadki Augiego Marcha, 1953) to literacki portret młodego Amerykanina z ubogiej chicagowskiej rodziny, który ima się różnych zajęć, pomieszkuje tu i tam, nigdzie dłużej nie zagrzewając miejsca. 

Oczyma Augiego obserwujemy współczesnych mu Amerykanów. O ile panuje wśród nich poczucie rozczarowania, o tyle tytułowy bohater broni się przed ogólnym zniechęceniem i inercją. Augie jest z jednej strony nieufny, z drugiej zaś ciekawy innych ludzi i optymistycznie nastawiony do świata. Henderson the Rain King (Henderson, król deszczu, 1959) opowiada o ekscentrycznym milionerze, który z poczuciem całkowitego wewnętrznego wypalenia jedzie do Afryki. Wyprawa okazuje się o tyle pouczająca, że Henderson uzmysławia sobie, iż mimo wszystko należy do kultury amerykańskiej. Seize the Day (Korzystaj z dnia, 1956), obraz czterdziestoletniego Żyda, odnoszącego porażki w każdej sferze życia, to najbardziej bezpośrednia krytyka mitu sukcesu, jaka wyszła spod pióra Bellowa. 

 W 1964 roku pisarz opublikował powieść Herzog. Starzejący się Moses Herzog, żydowski intelektualista i uznany profesor literatury angielskiej, dokonuje swoistego rozrachunku z całym swoim życiem i dziedzictwem, które było jego udziałem. Pisze listy - do znajomych, żywych i umarłych, ludzi obcych, polityków, pisarzy, filozofów, wreszcie samego Boga. Owego człowieka, który tak wiele osiągnął, nurtują wspomnienia sytuacji, w których postępował ze szkodą dla innych, i niepewność co do rzeczywistej wartości jego dorobku. 

Powieść jest wielce dygresyjna, występują w niej rozważania filozoficzne, religijne, literackie, historyczne. Herzog nie tylko rozlicza się ze swoich zawodowych i osobistych wzlotów i upadków, ale także podsumowuje dokonania kultury, w której wzrastał. Podobny typ bohatera można znaleźć w kilku następnych książkach Bellowa, takich jak Humboldt’s Gift (Dar Humboldta, 1975), The Dean’s December (Grudzień dziekana, 1982) i Reelstein   (2000). Philip Roth urodził się w 1933 r. w Newark, w stanie New Jersey. 

Magisterium z literatury angielskiej uzyskał na University of Chicago. Pierwsze utwory opublikował w połowie lat 50., a pod koniec dekady, 1959 roku, wydał pierwszą książkę - zbiór opowiadań Goodbye, Columbus. Otrzymał za nią prestiżową nagrodę - National Book Award. Mimo że Goodbye, Columbus to wczesne osiągnięcie Rotha, książka daje dobre wyobrażenie o twórczości tego pisarza w ogóle. Bohaterami jego utworów są zasymilowani Żydzi, zarówno młodzi, jak i dojrzali, często znajdujący się na życiowych rozdrożach. Młodzi podejmują pierwsze poważne decyzje, lub przed takowymi uciekają, starsi robią rzeczy, które wywracają ich stabilne i nudne życie do góry nogami. 

Najostrzejsze konflikty są w rodzinie, która często jawi się jako ostoja tradycji żydowskiej. Bohaterowie Rotha, zwłaszcza młodzi, chcą bronić swojego indywidualizmu przed niszczycielskim wpływem autorytetów z najbliższego otoczenia. Symbolem uwolnienia się od  rodzinnej podległości jest swoboda seksualna; Roth przeciwstawia instynkt seksualny rozbudowanej sferze obyczajów, w której skryte pragnienia jednostki są tłumione. Reakcje na poczucie represji bywają skrajne, czego najlepszą ilustrację zawiera Portnoy’s Complaint (Kompleks Portnoya, 1969), najgłośniejsza powieść Rotha, która wywołała obyczajowy skandal z powodu dokładnych opisów seksualnych doświadczeń Aleksa Portnoya, począwszy od wymyślnych metod masturbacji. 

Portnoy dorasta w rodzinie kompletnie podporządkowanej matce. Musi robić rzeczy, których istoty nie rozumie, ale których wykonywanie nakazuje tradycja.   Żydowskie obyczaje wręcz mierżą Aleksa. Jego protest, przejawiający się w rozpustnych zachowaniach, skierowany jest takoż przeciwko rodzinie i żydowskiej tradycji, jak i zakłamanemu społeczeństwu w  ogóle. W późniejszych powieściach pojawia się postać żydowskiego pisarza Nathana Zuckermana, będącego alter ego autora Kompleksu Portnoya

Roth przypisał mu wiele własnych cech i wspomnień. Zuckerman dojrzewa i starzeje się wraz z Rothem. Bywa cyniczny i nostalgiczny, boryka się takoż z materią literacką, jak i z ludźmi. Pisze o swoim dzieciństwie i życiu osobistym, a także o zmianach zachodzących w Ameryce i na świecie. Żyje bowiem w epoce historycznych i politycznych przełomów. Do cyklu powieści o Zuckermanie należą m.in. The Ghost Writer (Cień pisarza, 1979), Zuckerman Unbound (Zuckerman  wyzwolony,  1981),  The  Anatomy Lesson (Lekcja anatomii, 1982) i  Operation  Shylock  (Operacja  Shylock,  1993).

Encyklopedia Internautica
Reklama
Reklama
Reklama