Mistycyzm jako koncepcja religijno-filozoficzna zakłada, że można obcować, spotykać się, łączyć się w sposób nadzmysłowy, „pozacielesny” z Absolutem, czyli Bogiem. Teksty mistyczne to istotna część literatury średniowiecznej. Teksty mistyczne powstawały głównie po łacinie, ale również spotykamy spisane w językach narodowych. Skądinąd sama „literackość” jakiegoś tekstu jest jakby skierowana na nadzmysłowy odbiór, więc tekstów o charakterze mistycznym istniało w średniowieczu (a także w innych epokach) więcej niż się przyjmuje. Skupmy się tutaj na kilku wybranych świadectwach literackich mistycyzmu.
Mistrz Johannes Eckhart (ok. 1260-1327) był dominikaninem. Zalicza się go tzw. grupy mistyków nadreńskich. Odrzucał on koncepcję Kościoła jako organizacji o charakterze hierarchicznym. Głosił, że prawdziwa jest jedynie „religia serca”. Papież Jan XXII w 1323 r. potępił wiele tez zawartych w pismach Eckharta. Najsłynniejszym pismem Eckharta jest niewielki traktat O odosobnieniu (Von Abgeschiedenheit). W traktacie tym Mistrz Eckhart mówi o doskonałym wyzbyciu się siebie i świata. Takie opuszczenie wszystkiego, takie odosobnienie, odcięcie się zupełne od świata (bo to wyraża termin Abgeschiedenheit) uważa Mistrz z Hochheim za doskonałość i stawia ponad wszelką cnotę. W traktacie tym pojawia się także motyw dwóch koncepcji życia: vita activa oraz vita contemplativa, życie czynne i życie kontemplacyjne (poświęcone medytacji, modlitwie, skupieniu). Sprawa ta była szeroko dyskutowana w średniowieczu. Motyw ten pojawił się już w Ewangelii wg św. Łukasza, gdzie Jezus jest przyjmowany przez Martę i Marię. Jezus chwali tam Martę przysłuchującą się Mu ze skupieniem, a nie Marię, która krząta się, aby dać gościnę Jezusowi. Wiele kazań i traktatów średniowiecznych roztrząsało ten problem na wszelkie sposoby.
Szwedzki dominikanin Petrus de Dacia (ok. 1235-89), pochodzący z Gotlandii, napisał Żywot Krystyny ze Stumbelen. Ową Krystynę poznał w czasie studiów w Kolonii. Miała ona objawienia, które Petrus de Dacia spisał. Jego dzieło było ważne w rozwoju literatury mistycznej.
Czołowe miejsce w średniowiecznej literaturze mistycznej zajmuje szwedzka wizjonerka i pierwsza szwedzka pisarka – Birgitta (Brygida, 130- 273). Była córką prawnika Birgera Perssona z Upplandii. Wydano ją za mąż, miała ośmioro dzieci. Po śmierci małżonka w 1344 r. Brygida zaczęła wieść odosobnione życie w surowej ascezie w klasztorze Alvastra. W objawieniach, które miewała, widziała się jako oblubienica Chrystusa. Uważała się za echo głosu Chrystusa na ziemi. Miała uratować Kościół od moralnego upadku. Swoje widzenia spisywała w prostym języku, pomagał jej w tym Petrus Olovsson z klasztoru Skännige, który następnie tłumaczył je z języka staro-szwedzkiego na łacinę. Jej Objawienia (szwedz. Uppenbarelser, łac. Revelationes) obejmują osiem ksiąg. Wydano je drukiem po łacinie w Lubece pod koniec XV w., ale wcześniej krążyły w odpisach. Św. Brygida uchodzi za największy talent literacki szwedzkiego średniowiecza.
Inne średniowieczne mistyczki to Hildegarda z Bingen, Mechtylda z Magdeburga i Juliana z Norwich. Szczególnie piękne pod względem literackim są teksty autorstwa Hildegardy z Bingen, która kontemplowała kosmiczną walkę dobra i zła.
Niezwykle rozpowszechnioną, chętnie czytaną (drugie miejsce po Piśmie Świętym), książką późnośredniowieczną było dzieło Tomasza a` Kempis (właśc. Thomas Hemerken von Kempen) pt. O naśladowaniu Chrystusa (De imitatione Christi). Tomasz a` Kempis był holenderskim mnichem żyjącym w latach ok. 1380-1471. W Kościele katolickim jest czczony jako święty. Swoje życie spędził w augustiańskim klasztorze St. Agnietenberg niedaleko miasta Zwolle nad kanałem Overijssel. Książka Tomasza a` Kempis zawiera wiele wątków autobiograficznych, nawiązując do europejskiej tradycji wyznań i pamiętników duchowych.
Stosowanie w tekstach mistycznych zmysłowych obrazów nawiązujących do sfery erotycznej ma swoje korzenie w Piśmie Świętym, dokładnie w Pieśni nad pieśniami. Jednym z pierwszych autorów zachodnich, który nawiązał do topiki erotycznej Pieśni nad pieśniami był Grzegorz z Elwiry (IV w.).
O naśladowaniu Chrystusa miało duży wpływ na literaturę mistyczną wieków następnych. Rozczytywał się w niej św. Ignacy Loyola, założyciel jezuitów, którzy formowali życie intelektualne w XVII w. Książka miała wiele nakładów w renesansie i cieszy się popularnością do dnia dzisiejszego.