Literaturę renesansu niemieckiego dzieli się według różnych kryteriów (humaniści, pisarze reformacji, nurt ludowy), ale nieraz te wydzielone obszary zachodzą na siebie wzajemnie albo rodzą pewne kontrowersje. I tak np. Okręt błaznów (1494) Sebastiana Branta uważa się często za dzieło w dużej mierze średniowieczne, lecz z drugiej strony jest to początek rozwijającej się bujnie w dobie renesansu literatury tzw. błazeńskiej – Narrenliteratur (m.in. Murner, Wickram). Ta właśnie literatura stoi na pograniczu nurtu ludowego i humanistycznego. Przełom humanistyczny w Niemczech, początkowo elitarny, rozwijający się np. od ok. 1443 r. pod wpływem wiedeńskiej działalności Eneasza Sylwiusza Piccolominiego, pod berłem Maksymiliana I (1493-1515) zatoczył szersze kręgi.
Wzrastał poziom filologii – za wybitnego grecystę i hebraistę uchodził Jan Reuchlin, arbiter w sporze między humanistami a scholastykami i wydawca napisanych do siebie tzw. Listów światłych mężów (1514). Wielką sławę zyskały dzieła wybitnego humanisty Ulricha von Huttena (1488-1523). Krytykował stosunki społeczne, występował przeciw rzymskiemu Kościołowi. Pisał po łacinie i niemiecku, m.in. dialogi, komedie, wiersze. Nawiązując do Listów światłych mężów wraz z innymi humanistami sfabrykował Listy ciemnych mężów, ośmieszające scholastyków.
Już w 1487 r. Konrad Celtis (1459-1508), autor elegii, epigramatów i traktatu o sztuce poetyckiej, poeta-podróżnik, został uwieńczony przez cesarza laurem poetyckim. Poezje łacińskie pisał też Henryk Bebel (1472-1518), autor znanego zbioru facecji. Za jednego z najwybitniejszych poetów uchodzi Helius Eobanus Hessus (1488-1540), twórca parafrazy Psałterza w formie łacińskich elegii, sielankopisarz, poeta okolicznościowy, tłumacz Iliady na łacinę. Bardziej jeszcze ceniony jest Petrus Lotichius Secundus (1528-60), autor żarliwych elegii. Wiersze łacińskie pisali też m.in. Jerzy Sabinus czy Jakub Micyllus.
Powstawały liczne dramaty łacińskie, począwszy od popularnej komedii Reuchlina Henno (1497), ustanawiającej na długo wzorzec dramatu humanistycznego i szkolnego. Wybitnym reprezentantem dramaturgii łacińskiej jest Tomasz Naogeorgus (1511-63), który krytykował Kościół katolicki sztuką Wszechwładny; napisał także programowo antykatolicki, utrzymany w konwencji moralitetu dramat Mercator seu Iudicium (1540), przerobiony wkrótce przez Mikołaja Reja (Kupiec). Wiele sztuk łacińskich napisał Nikodem Frischlin (1547-90), tłumacz Arystofanesa na łacinę, autor tragedii (Dido, Helvetiogermani) i komedii.
Interesującym przykładem komedii Frischlina jest np. Iulius redivivus. Oto w renesansowej Germanii pojawia się z zaświatów… Juliusz Cezar w towarzystwie Cycerona i ze zdumieniem dowiadują się, że nie jest to już dawna ziemia barbarzyńców. Pojawiły się liczne miasta, a w nich drukarnie. Cycero i Cezar nie mogą nawet udowodnić swojej tożsamości sprawnością w mowie łacińskiej, ponieważ po łacinie w Germanii mówią… wszyscy. „Cezarem” nie jest rzymianin, w Rzymie rezyduje ktoś niezrozumiale zwany papieżem. Wszystko się zmieniło!
Komedia ta znakomicie oddaje istotę humanistycznych przemian kulturowych i poczucie swoistej dumy w obliczu uczestniczenia w dziedzictwie starożytnego Rzymu. Pisano także dramaty szkolne w języku niemieckim, fabularnie osadzone w Biblii, głównie w Starym Testamencie. Nurt popularny obejmuje głównie prozę: tzw. literaturę grubiańską, przedstawiającą leniwych i prostackich bohaterów, alegoryczną bajkę zwierzęcą (np. przeróbki opowieści o Lisie Przecherze), książki jarmarczne (tzw. Volksbücher), często zawierające tłumaczenia obiegowych historii łacińskich o Aleksandrze Wielkim lub wojnie trojańskiej. Najpopularniejszą książką jarmarczną była anonimowa opowieść o Fauście (Historia von D. Johann Fausten, 1587), która na trwałe zapłodniła inwencję wybitnych pisarzy.
Ciekawą postacią jest autor zręcznych przeróbek Johann Fischart (1546- 90), twórca wierszowanej wersji Dyla Sowizdrzała oraz znakomitego stylistycznie swobodnego przekładu Gargantui i Pantagruela.
Znamiennym zjawiskiem jest w XV-XVI w. rozkwit pieśni ludowej; ponadto specyficzny charakter posiada twórczość tzw. meistersingerów, rzemieślników doskonalących się w śpiewie i piszących pieśni. Fenomenem jest np. postać szewca z Norymbergi, Hansa Sachsa (1494-1576), autora ponad 4000 pieśni, a oprócz tego wierszy, poematów, dramatów i dialogów prozą. Opiewał m.in. Lutra w wierszu Słowik wittenberski. Meistersingerzy, w tym Sachs, pisali także komedie zapustne.
Osobna uwaga należy się przemianom w literaturze związanymi z rozwojem reformacji. Przyczyniła się ona bowiem do rozwoju piśmiennictwa w języku niemieckim. Mówi się, że Marcin Luter (1483-1546), teolog-inspirator Kościoła ewangelickiego, był jednym z pierwszych wybitnych pisarzy, którzy uczynili niemiecki językiem literackim. Słynny jest przekład Pisma Świętego (wyd. 1534) pióra Lutra, ponadto autora kazań, katechizmów, pism polemicznych i komentarzy do ksiąg biblijnych.
Biblia Lutra przyczyniła się do ujednolicenia pisanej niemczyzny, a jej zrozumiały, obrazowy język, sprawił, że była szeroko czytana przez społeczeństwo i wykorzystywana jako inspiracja dzieł literackich. Luter przyczynił się także do rozwoju niemieckiej pieśni kościelnej: sam ułożył ich 37. Powstawały też poetyckie przekłady przeznaczonych do śpiewu psalmów. Działacze reformacji pisywali zresztą również po łacinie, jak „nauczyciel Niemiec”, Filip Melanchton (Schwarzerd, 1497-1560), wybitny grecysta i teolog, znawca retoryki, przeciwnik scholastyki, autor pierwszej dogmatyki protestantyzmu i reformator szkolnictwa.