Pliniusz Starszy i Historia naturalis

Warrońska tradycja encyklopedyczna znalazła w okresie Flawiuszy kontynuatora w osobie wybitnego polityka i dowódcy wojskowego (w ostatnich latach życia piastował zaszczytne stanowisko admirała floty Misenum) imieniem Caius Plinius Secundus, autora zaginionej historii wojen germańskich, traktatów retorycznych (również nie zachowanych) i Historii naturalnej. Ta ostatnia obejmuje 37 tomów, a w celu jej spisania autor zapoznał się z pracami 100 autorów w 2000 ksiąg: imponujące rozmiary zmusiły autora do sporządzenia dokładnego spisu treści (wraz z bibliografią wypełnia on księgę I). Tematy poruszane w Historii układają się w przejrzysty schemat: w księdze II kosmologia i geografia fizyczna, w księgach III-VI geografia ogólna, w księdze VII antropologia, w księgach VIII-XI zoologia, w księgach XII-XIX botanika, XX-XXXII medycyna; XXXIII- XXXVII mineralogia. Ta summa wiedzy starożytnej (i wiedzy o świecie) jeszcze w XVI-XVII w. była traktowana jako aktualna encyklopedia, a wiele stwierdzeń autora żyje po dziś dzień – w postaci tzw. mądrości ludowych.

Pierwsze dwie księgi Institutio poświęcone są zagadnieniom podstawowych ćwiczeń retorycznych i obowiązkom nauczyciela. Księgi III-IX omawiają bardziej techniczne kwestie, w tym m.in. rodzaje wymowy i figury retoryczne. W księdze X porusza Kwintylian problem łatwości w wysławianiu się, stąd też znajdujemy tu kanon autorów greckich i łacińskich, których dzieła aspirujący mówca winien uważnie studiować. Księga XI dotyczy kwestii zapamiętywania mowy i ma ogromne znaczenie dla studiów nad antycznymi technikami mnemotechnicznymi (tj. służącymi wspomożeniu pamięci), w księdze zaś XII omawia autor stawiane mówcy wymagania moralne i problem jego relacji z osobą panującą.