O ile tradycyjna mentalność rzymska zakłada przede wszystkim udział w życiu politycznym (który to priorytet nie pozostał bez wpływu na twórczość literacką), grupa poetów rzymskich znanych jako poetae novi (dosł. nowi poeci) odrzuca polityczne zaangażowanie i biorąc za wzór aleksandryjczyka Kallimacha pogrąża się w wysublimowanej uczoności (Helwidiusz Cynna miał się w tym posunąć tak daleko, że już w I w. n.e. konieczne było spisanie długich komentarzy do jego poematu Smyrna). W ich twórczości dominują krótkie formy literackie: epigramy, a także nieco dłuższe epyllia. Co więcej, pierwszeństwo przyznają oni nie zasługom na forum, ale intelektualnym poszukiwaniom i lekturze, a więc działalności zdecydowanie niegdyś potępianej przez tradycjonalistę Katona Starszego. Większość reprezentujących ten nowy prąd literacki dzieł bezpowrotnie zaginęła: jedynie kilka linijek pozostało z twórczości poetyckiej wybitnego mówcy Licyniusza Kalwusa, przepadła wspominana już Smyrna Cynny, dzieła Waleriusza Katona, Warrona z Ataksu, i prekursora neoteryckiej poezji Lutacjusza Katulusa. Nasza wiedza o neoterykach opiera się zatem na wzmiankach u innych autorów i na studiach nad jedynym przedstawicielem kierunku, którego wiersze dotrwały do naszych czasów, tj. nad Waleriuszem Katullusem.
Caius Valerius Catullus (ok. 84 – ok. 54 p.n.e.) pochodził z Werony, ale to w Rzymie, w tamtejszym środowisku literackim, powstały jego sławne Pieśni. W liczbie 113 (plus trzy dodane omyłkowo przez kopistę) składają się one na jedną księgę poematów, w której można wyróżnić trzy części:
–krótkie, zróżnicowane metrycznie wiersze 1-60 można sklasyfikować jako neoteryckie nugae, błahostki;
–wiersze 60-68 to utwory dłuższe, w tym sławne epyllion o weselu Peleusa i Tetydy z wplecioną weń opowieścią o Tezeuszu i Ariadnie, poemat o Attisie i Kybele, dwa epitalamia (pieśni weselne) oraz długi utwór opiewający miłość Katullusa do jego ukochanej Lesbii, z charakterystycznymi odniesieniami do mitu o Protesilaosie i Laodamii;
– wreszcie 69-116 to skomponowane w metrum elegijnym (dystych) kuplety, znane też jako Epigramy; w tej części znajdujemy m.in. liczne ataki na oficera Cezara, Mamurrę.
Do tematów najczęściej pojawiających się w poezji Katullusa należy jego uczucie do Lesbii (pod tym imieniem ukrywa się siostra sławnego wichrzyciela Klodiusza, a żona Metellusa Celera, Klodia) – nic dziwnego, że kilkakrotnie podejmowano próby rekonstrukcji zmiennych kolei romansu tych dwojga. Sytuację utrudnia jednak problem literackiej kreacji – nie możemy być do końca pewni, co w poezji Katullusa stanowi element autobiograficzny. Niemniej nie można przeoczyć faktu, że właśnie u niego, jako pierwszego ze znanych nam poetów, miłość staje się centralnym elementem życia, a co za tym idzie również twórczości poetyckiej. Sprzeczności, jakie niesie ze sobą nieszczęsne i skazane na niepowodzenie uczucie do niewiernej Lesbii, zyskują bogatą ilustrację w utworach poety, do którego najsławniejszych dzieł należy dwuwiersz: Kocham i nienawidzę. Jak to czynię, nie wiem, lecz płonę i cierpię.