Reklama

Postmodernistyczny parodie Barthelme'ego Bartha i Coovera

​O ile wiele cech prozy postmodernistycznej można uznać za reprezentatywne dla niej - w zasadzie każdy estetycznie wartościowy tekst wnosi do niej nowe elementy albo modyfikuje te już istniejące - o tyle swoistym znakiem rozpoznawczym amerykańskiego postmodernizmu są parodie, odnoszące się do niezliczonych literackich źródeł.

Postmodernistyczna parodia, czy też trawestacja, nie tylko nie kwestionuje dorobku epok przeszłych, lecz - wręcz przeciwnie - potwierdza znaczenie parodiowanych dzieł, autorów, gatunków, stylów itp. Elementy parodystyczne występują w utworach Nabokova i Vonneguta, aczkolwiek z tym nurtem amerykańskiego postmodernizmu w pierwszej kolejności kojarzą się dokonania Donalda Barthelme’ego, Johna Bartha i Roberta Coovera. Donald Barthelme (1931-89), absolwent University of Houston, opublikował debiutancką książkę w 1961 roku; był to zbiór opowiadań Come Back, Dr. Caligari (Niech pan wraca, doktorze Caligari). 

Reklama

Reputację czołowego postmodernisty Barthelme zawdzięczał w dużym stopniu właśnie swojej krótkiej prozie - w latach 1968-87 wydał w sumie dziewięć zbiorów opowiadań. Można zaryzykować tezę, iż twórczość żadnego innego postmodernisty nie pokazuje bardziej ostentacyjnie, że "bohaterem" tekstów postmodernistycznych jest język. Struktury fabularne - o ile w opowiadaniach Barthelme’ego w ogóle można takowe wyłowić - są bardzo kruche, pełne epizodów, między którymi nie istnieją żadne związki. W tradycyjnej prozie fabuła jest swoistym "produktem finalnym", natomiast u Barthelme’ego, który redukuje fabułę, przedmiotem zainteresowania staje się język. Różne odmiany języka - potoczny, literacki, artystyczny, naukowy itd. - występują obok siebie, ale jeden rodzaj dyskursu w żaden sposób nie przekłada się na inny. W opowiadaniach Barthelme’ego różne dyskursy ścierają się, dając efekt całkowitej konfuzji. 

Naturalną cechą języka - a więc także literatury - zdaniem pisarza jest absurd. Z uwagi na fakt, że Barthelme żongluje wieloma dyskursami naraz, Jerome Klinkovitz, bodaj najbardziej zasłużony badacz amerykańskiego postmodernizmu, określił jego kompozycyjną i narracyjną metodę mianem kolażu. Parodystyczne zacięcie Barthelme’ego najlepiej widoczne jest w jego powieściach, na przykład w Snow White (Królewna Śnieżka, 1967), inspirowanej nie tyle baśnią braci Grimm, ile animowanym filmem Walta Disneya.

Akcja tej powieści osadzona została w Ameryce współczesnej pisarzowi, a wśród drugoplanowych postaci pojawia się prezydent USA, olśniony urodą tytułowej Królewny Śnieżki. W Barthelme’owskiej wersji baśni krasnoludki prowadzą dość intratny biznes, myjąc okna i produkując chińskie jedzenie w proszku. Królewna Śnieżka, która notabene ma wobec krasnoludków zobowiązania erotyczne, całymi dniami stoi w oknie z rozpuszczonymi włosami, które niemal sięgają ulicy. Motyw długich włosów opadających z okna to ukłon w stronę baśni braci Grimm o Roszpunce. Paul, powieściowy odpowiednik księcia, nie chce odgrywać roli wybawcy i zaszywa się w klasztorze w Nevadzie. 

Do pięknej królewny umizguje się za to gangsterski typ, Hogo de Bergerac. Przykłady absurdalnych odstępstw od oryginału można mnożyć. Na czytelnika czeka w tej powieści jeszcze jedna niespodzianka - mniej więcej w połowie tekstu pojawia się skierowana do odbiorcy ankieta, zawierająca miedzy innymi pytania o to, czy książka się podoba, czy jest w niej dostatecznie dużo blagi i czy człowiek powinien mieć więcej par rąk... Rozszyfrowanie parodii w The Dead Father (Śmierć ojca, 1975) może nastręczać pewne trudności czytelnikom słabo obeznanym z historią literatury amerykańskiej, albowiem kluczowym intertekstem jest tutaj Kiedy umieram Williama Faulknera. Wydana pośmiertnie powieść The King (Król, 1990) parodiuje legendę o Królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu, których Barthelme przeniósł w czasy II wojny światowej. 

John Barth (rocznik 1930), wybitny pisarz i krytyk, wykładowca uniwersytetów Johns Hopkins w Baltimore oraz State University of New York w Buffalo, rozpoczynał karierę od książek zaliczanych do nurtu egzystencjalnego: The   Floating  Opera (Pływająca opera, 1956) i The  End  of the  Road  (Koniec   drogi,   1959). W 1960 roku wydał monumentalną powieść The Sot-Weed Factor (Bakunowy faktor), uchodzącą za sztandarowe dzieło amerykańskiego postmodernizmu. Wykorzystując wykrystalizowaną w XVII wieku formułę powieści łotrzykowskiej Barth w nowym świetle ukazuje kolonialną historię Ameryki. 

Bakunowy faktor doskonale ilustruje taki rodzaj pisarstwa, jaki Barth w opublikowanym w 1968 roku eseju nazwał "literaturą wyczerpania", która "karmi się" wszystkim tym, co w tradycji literackiej już zaistniało. Do klasyczne- go modelu powieści epistolarnej odwołuje się Barth w Letters (Listy, 1979 - nawiązanie do książek Samuela Richardsona). Z kolei ważny zbiór opowiadań Lost in  the  Funhouse (Zagubiony w labiryncie śmiechu, 1968) i powieść Chimera (1972) zawierają aluzje do mitologii greckiej, zaś The Last Voyage of Somedoby the Sailor (Ostatnia podróż Sindbada Żeglarza, 1991) - do Opowieści z tysiąca i jednej  nocy. Na  liście postmodernistów lubujących  się w parodiach nie może zabraknąć Roberta Coovera (ur. 1932), wieloletniego wykładowcy Brown University w Providence, który debiutował w 1966 roku dość realistyczną powieścią The Origin of the Brunists (Pochodzenie brunistów). 

W 1969 roku spod jego pióra wyszedł jeden z najważniejszych postmodernistycznych tomów krótkiej prozy pt. Pricksongs and Descants (ten budzący skojarzenia erotyczne tytuł trudno w satysfakcjonujący sposób oddać w języku polskim), zawierający między innymi dość obrazoburcze przeróbki biblijnych opowieści o Arce Noego i Niepokalanym Poczęciu (Brat i Małżeństwo J). Coover parodiował całą gamę gatunków literackich: wiktoriańską prozę pornograficzną w Spanking the Maid (Służąca i jej pan, 1981), kryminał w Gerald’s Party (Impreza u Geralda, 1986), powieść obyczajową w John’s Wife (Żona Johna, 1996), western w Ghost Town (Miasto widmo, 1998). 

Z kolei Pinnocchio in Venice (Pinokio w Wenecji, 1991) to swoisty sequel baśni Carlo Collodiego, z podstarzałym amerykańskim profesorem w roli głównej. Zbiór opowiadań Night at the Movies (Wieczór w kinie, 1987) przynosi parodie gatunków filmowych, takich jak kreskówka, western, film przygodowy, melodramat (Casablanca w wersji lekko pornograficznej...). U Coovera, tak jak u Barthelme’ego, widoczny jest wpływ kultury popularnej. Przyglądając się mechanizmom jej powstawania i funkcjonowania, Coover obnaża ideologiczne podteksty popkultury. 



Encyklopedia Internautica
Reklama
Reklama
Reklama