Wiersze programowe, w których określano istotę "chwili obecnej" i formułowano kodeks powinności człowieka wobec społeczeństwa i ludzkości, były publicystycznym w tonie apelem o aktywizm życiowy i włączenie się do czynu.
Jasno formułowały cele pracy społecznej i narodowej, niektóre cytaty z nich spełniły ważną rolę propagującą, ze względu na celną i lapidarną formułę (Stanisław Grudziński: "Zrzućmy togę bohatera, / Wdziejmy szatę pracownika", Wawrzyniec Engestroem: "Marsz, marsz Polacy, / do twardej pracy!"). Często operowały wyraźnym, wpisanym w tekst adresatem pojedynczym lub zbiorowym. Manifesty takie pisali Julian Ochorowicz (Naprzód), Stanisław Grudziński (Bohaterstwo pracy), Karol Świdziński (Naprzód pracą). Wiersze programowe pisano nie tylko w pierwszej fazie okresu. Asnyka Do młodych i Dzisiejszym idealistom ogłoszono w Poezjach t. 3 (1880). Utwory programowe pojawiały się jako wyraz zbiorowej świadomości w latach przełomów politycznych. Z czasem coraz silniej ujawniał się taki nurt w obrębie ideologii socjalistycznej (Bolesław Czerwieński, Czerwony sztandar, Do braci robotników!, Wacław Sieroszewski, Czegóż chcą?).