Cechą wyróżniającą literaturę rosyjską 1. połowy XIX wieku było istnienie preromantyzmu, jako wyraźnie dającego się wyodrębnić prądu o charakterze wtórnym, który występował w okresie od lat 80. XVIII wieku do lat 20. wieku XIX. Jednak od roku 1808, daty ukazania się ballady Wasyla Żukowskiego Ludmiła, prąd ten rozwija się równolegle z wczesnym rosyjskim romantyzmem. Pierwsze dwudziestolecie XIX wieku w literaturze rosyjskiej reprezentowane jest także przez neoklasycyzm znanego bajkopisarza Iwana Kryłowa oraz część spuścizny poetyckiej Konstatntego Batiuszkowa. Jest to również okres wygasania estetyki sentymentalizmu.
Preromantyzm rosyjski zawdzięcza wiele wpływom angielskim, zwłaszcza wielokrotnie tłumaczonej poezji Edwarda Younga (Myśli nocne, Sąd Ostateczny), Thomasa Graya (Elegia pisana na wiejskim cmentarzu, Epitafium), Jamesa Thomsona (Pory roku) oraz napisanym przez Macphersona Pieśniom Osjana - falsyfikatowi rzekomo staroceltyckiej poezji. Naśladowanie angielskich wątków i sposobu obrazowania odnajdujemy w poezji Mikołaja Karamzina - sentymentalisty i preromantyka (Cmentarz/Kładbiszcze, Jesień/Osień), Wasyla Żukowskiego (Cmentarz wiejski/Sielskoje kładbiszcze; Wieczór/Wieczer), Andrieja Turgirniewa (Elegia/Elegija), Gabriela Kamieniewa (Cmentarz/Kładbiszcze) i wielu innych.
Nurt osjaniczny, szczególnie w poezji o tematyce wojenno-bohaterskiej, wyraźny jest w wierszach Mikołaja Karamzina (Pieśń wojenna/Wojennaja piesnia) oraz Gabriela Dierżawina (Na wzięcie Warszawy/Na wziatije Warszawy), Wasyla Żukowskiego (Pieśń barda/Piesń barda). Dużą popularnością cieszyły się też przekłady pieśni staroskandynawskich skaldów: Pieśni Haralda Śmiałego, Pieśń o Ragnarze, Pieśni Eddy. Pod ich wpływem tworzył Konstanty Batiuszkow (Na ruinach zamku w Szwecji/Na razwalinach zamka w Szwiecii). Szczególną uwagę kierował rosyjski preromantyzm w stronę Skandynawii, skąd przybyli Waregowie - pierwsi władcy Rusi Kojowskiej. W tamtejszej historii i mitologii szukano korzeni własnej kultury. Preromantyzm cechowało odejście od klasycystycznego zainteresowania mitologią antyczną i zwrócenie się w kierunku mitologii słowiańskiej.
Doszukiwano się podobieństwa pomiędzy rosyjską a skandynawską twórczością ludową. Idąc tym śladem Michaił Popow przygotował Starożytności słowiańskie, czyli przygody książąt słowiańskich (Słowienskije driewnosti, ili prikluczenija słowienskich kniaziej, 1770- 1771). W 1807 ukazała się Słowiańska rosyjska mitologia (Sławianskaja rossijskaja mifołogija) Andrieja Kajsarowa, dla którego folklor stanowił kopalnię wiedzy na temat mitologii słowiańskiej. Wasilij Lowszyn natomiast wydał dziesięć tomów rosyjskich bajek (Russkijeskazki), a w 1804 roku ukazało się pierwsze wydanie rosyjskich bylin (ustny epos bohaterski) Driewnije russkije stichotworienija Andrzeja Jakubowicza. Bardzo popularna była w Rosji w tym okresie angielska powieść gotycka (romans grozy). Pod wpływem utworów tego gatunku, autorstwa Anny Radcliffe, Mathew Lewisa oraz Charlesa Maturina, kształtuje się rosyjska proza preromantyczna. Utworem modelowym jest Wyspa Bornholm (Ostrow Borngolm) Mikołaja Karamzina. Opowiadanie ukazuje podróżnika, przypadkowo nocującego w starym zamczysku, które kryje ponurą tajemnicę kazirodczej miłości.
Gospodarz i zarazem ojciec dwojga młodych ludzi, dźwiga ciężar grzechu popełnionego pod jego dachem. Fatum miejsca podkreśla pełen grozy pejzaż i architektura, gdzie brak jakiejkolwiek harmonii i uporządkowania, sprzyjających człowiekowi, jaki znalazł się na tej wyspie zrządzeniem losu. Preromantycy odkryli na nowo Jana Jakuba Rousseau. W przeciwieństwie do minionego oświecenia, kiedy interesowano się myślą społeczną, zwrócono uwagę na estetyczne walory twórczości francuskiego pisarza: subiektywizm, szczerość wypowiedzi, nobilitacja uczuć, psychologiczny portret postaci. Ogromną rolę odegrały też wpływy poglądów filozofa niemieckiego - Georga Herdera, którego Listy wzywające do krzewienia człowieczeństwa oraz Myśli o filozofii dziejów zawierały bardziej pociągającą dla Rosjan koncepcję dziejów niż to prezentowała historiografia racjonalistyczna czy oświeceniowa.
Była to swoista namiastka metafizyki dziejów znanej z ruskich latopisów, których sporządzania zabronił na początku wieku XVIII Piotr I. Rosyjskich preromantyków zainteresowała teza o twórczej roli jednostki, jako podmiotu historii. Dynamizm twórczy jednostki, przejawiający się często w dążeniach destrukcyjnych, działa podobnie jak dynamizm przyrody, przez zniszczenie tworzy nową, lepszą jakość, dążąc do realizacji chrześcijańskie- go celu człowieczeństwa. Tę koncepcję historii zrealizował w swym wielotomowym dziele Historia państwa rosyjskiego (Istorija gosudarstwa Rossijskogo) Mikołaj Karamzin, który miał okazję osobiście poznać Herdera i rozmawiać z nim. Historia Karamzina stanie się swoistą "biblią" dla romantyków rosyjskich, zwłaszcza dla Aleksandra Puszkina. Ponadto popularność myśli historycznej Herdera w Rosji w tym czasie podyktowana była podkreśleniem przez niego wagi Słowian i ich kultury w dziejach Europy. Historia państwa rosyjskiego Karamzina zawiera przekonanie o moralnym postępie w historii.
Karamzina interesował człowiek i jego ideały. Historia średniowiecznej Rusi była dla niego zjawiskiem estetycznym. Zainteresowanie średniowieczem, jako okresem formowania się narodów słowiańskich, skłaniało do penetrowania odległej przeszłości. Redagowany przez Mikołaja Karamzina "Wiestnik Jewropy", a także "Russkij Wiestnik" pod redakcją Sergiusza Glinki zamieszczają historyczne i literackie opowieści o średniowiecznych dziejach poszczególnych regionów Rosji, narodów ją zamieszkujących i psychologii narodowej. Najbardziej wymownym świadectwem epoki jest publikacja Słowa o wyprawie Igora (1800), rzekomego zabytku z XII w., odnalezionego w jednym egzemplarzu, który wkrótce spłonął, a zachował się tylko jego odpis. Do dziś trwają zacięte spory wokół jego autentyczności. Fakt wydania tego wojennego eposu stanowi ukoronowanie preromantycznych dążeń do wykazania wysokich walorów estetycznych rodzimej sztuki średniowiecznej. Walory te, jak mniemano, winny wytyczyć kierunek rozwoju literatury. Odkrycie oryginalnych cech rodzimej kultury, leżących u źródeł jej powstania, potraktowanie tego faktu jako wartości, wpłynęło na kształtowanie preromantycznych poglądów estetycznych. Pojawiła się potrzeba naśladowania poetyki folkloru. Rodzi się polemika wokół problemu języka narodowego.
Aleksander Szyszkow - lider stowarzyszenia Biesiada Miłośników Słowa Rosyjskiego (1811) - postulował powrót do nieskażonego obcymi wpływami języka starocerkiewnosłowiańskiego, ksiąg cerkiewnych i folkoru, co zagwarantowałoby, jego zdaniem, odnowienie matecznika ruskiej kultury. Wiek XIX był wiekiem odejścia od historiografii w kierunku historiozofii. Pierwszy podniósł problem stosunku Rosji do historii Piotr Czaadajew. Nie zauważał on eschatologizmu kultury rosyjskiej, nie odczuwał rosyjskiej świadomości historycznej jako świadomości końca historii.
Myśliciel ten nie lokował Rosji w innym porządku dziejów, co wynikało z tradycji ruskiego prawosławnego mesjanizmu, dlatego wzorcem były dla niego dzieje i kultura Europy Zachodniej. W kulturze ruskiej ważne miejsce zajmował cud, który miał miejsce w historii i posiadał zbawczą funkcję. Ta czysto religijna świadomość nie zanikła w świeckiej myśli, przejawiając się w formie humanizmu moralnego lub estetycznego. Skrajny przykład takiego pojmowania historii Rosji dostrzegamy w Listach filozoficznych (Fiłosoficzeskije pis’ma) Czaadajewa. Jedność Kościoła katolickiego i jego siła zewnętrzna stanowiły dla myśliciela rosyjskiego wyższy sens historii.
Osiągnięcia kultury były dla Czaadajewa miernikiem siły Kościoła chrześcijańskiego i podstawą krytyki dziejów Rosji, która nie uczestniczyła w dziejach Zachodu. W przeciwieństwie do członków Kościoła prawosławnego, Czaadajew uznał, że to Kościół wschodni odpadł od zachodniego. Surowość krytyki pogłębia fakt, że myśliciel łączył wolność człowieka z odpowiedzialnością za kształt historii. Był przekonany, że Rosję cechowała bierność w tworzeniu dziejów, co wyznacza jej rolę widzów przyglądających się wysiłkom aktorów rozgrywających dramat na scenie (List do Aleksandra Turgieniewa/Pis’mo Aleksandru Turgieniewu, X 1835). Postawę Czaadajewa podaje się często jako rezultat zderzenia eschatologicznej mentalności rosyjskiej z zachodnią mentalnością faustyczną. Czaadajew jako pierwszy Rosjanin ocenił Rosję w horyzoncie świadomości zachodniej i stał się symbolem rosyjskiego okcydentalizmu. Podobnie jak inni przedstawiciele epoki, usposobieni prozachodnio w duchu oświecenia, odebrał wykształcenie na Uniwersytecie Moskiewskim, na którym królowała angielska filozofia społeczna, był uczestnikiem kampanii antynapoleońskiej, członkiem kolejno trzech lóż masońskich, tajnego stowarzyszenia dekabrystowskiego i ideologiem tego ruchu.
Jego biografowie do dziś nie mogą rozwiązać licznych tajemnic jego życiorysu, w związku z czym zyskuje on niejednoznaczną ocenę w opinii skrajnie różnych środowisk. Sprzyja temu także fakt, że w roku 1836 opublikował Apologię obłąkanego (Apołogia sumasszedszego), w której brak historii uznał za atut dziejów Rosji. Pozwala on, według myśliciela, rozwiązać szereg globalnych problemów społecznych i ideowych, czego nie jest w stanie uczynić Europa Zachodnia z powodu ob- ciążenia racjonalną i jurydyczną mentalnością. Na przeciwległym biegunie rosyjskiego radykalizmu w dziedzinie myśli historiozoficznej można umieścić Władimira Odojewskiego - związanego z kółkiem miłośników niemieckiej filozofii idealistycznej. Budował swoje poglądy na fundamencie myśli Schellinga.
Twierdził, że nauka, religia, filozofia i sztuka tworzą nierozerwalną całość, a ich rozwój stanowi sens historii. Takie stanowisko było przyczyną krytyki Zachodu. Zachód nie buduje wiedzy ogarniającej całość, ponieważ myśl zachodnia rozpadła się na szereg oderwanych dyscyplin. To jest przyczyna upadku Zachodu i optymistycznego poglądu na miejsce Rosji w historii, albowiem: w świętej trójjedności wiary, nauki i sztuki znajdzie harmonię, o którą modlili się jej ojcowie. Wiek dziewiętnasty należy do Rosji (Russkije noczi, Moskwa 1913). Odojewski studiował chemię, alchemię, technologię, magię, pedagogikę, bibliologię, medycynę, dlatego nazywano go rosyjskim Faustem.