Pamiętniki i dzienniki są ciekawą lekturą; pozwalają poznać autora, jego poglądy, upodobania, fascynacje, wiele mówią o obyczajowości epoki.
Jednak niebezpiecznie jest polegać na nich w kwestii obiektywnej prawdy historycznej, co widać na przykładzie dzienników lady Hutchinson i księżnej Cavendish.
Poszukując prawdy sięgamy raczej do dzieł historycznych. Najbardziej uznanym i szanowanym historykiem epoki restauracji był Edward Hyde, hrabia Clarendon (1609-94), sprawujący do roku 1667 urząd Lorda Kanclerza przy Karolu II.
Clarendon to rojalista, reprezentujący opcję polityczną, która wkrótce miała się stać domeną torysów. Restaurację uważał za powrót do jedynie słusznego porządku, kiedy monarcha stoi na czele państwa anglikańskiego i rządzi w duchu obowiązującego powszechnie prawa. Główne dzieło Clarendona to The True Historical Narrative of the Rebellion and Civil Wars in England (Dzieje rewolucji i wojny domowej w Anglii, 1702-04).
Chociaż Clarendon był rojalistą, stać go było na obiektywizm: widział wady Karola II, zarzucał mu, na przykład, brak samodzielności sądów, zbytnie poleganie na cudzej opinii. Umiał też docenić odwagę Cromwella, nazywając go bardzo dzielnym, choć bardzo złym człowiekiem. Prace Clarendona zostały przekazane przez jego spadkobierców Uniwersytetowi Oxfordzkiemu, a dochody uzyskane ze sprzedaży jego dzieła umożliwiły założenie nowego wydawnictwa, które ku jego czci zostało nazwane Clarendon Press.
"Konkurencją" dla Clarendona był Szkot, Gilbert Burnet (1643- 1715). Słowo "konkurencja" jest tu odpowiednie nie tylko dlatego że Burnet, biskup Salisbury, był autorem History of My Own Times (Czasy, w których żyłem), a więc, tak jak Clarendon, historykiem. Burnet pisał z pozycji wiga, a więc tego który, inaczej niż torys, sprzeciwia się umacnianiu władzy królewskiej i popiera działania parlamentarne. Choć Burnet jest równie obiektywny, jak Clarendon (a może jeszcze sprawiedliwszy w wydawaniu sądów), literacko jego dzieło jest słabsze.
W okresie restauracji powstały także dzieła biograficzne. John Aubrey (1626-97), napisał Lives of Eminent Persons (Życiorysy sławnych ludzi, opublikowane w 1813 roku), gdzie pisze o Miltonie i Hobbesie; ten ostatni, według Aubreya, był rozkochany w geometrii i wciąż rysował jakieś linie, już to na pościeli, już to na własnym udzie. Aubrey uwielbiał chodzić na pogrzeby sławnych ludzi, opisywał trumny, całuny, napisy nagrobne.
Zdaje sprawozdanie ze spotkania ze starszą damą mieszkającą wśród kości i czaszek krypty w katedrze Hereford, pisze o znalezieniu zakonserwowanych zwłok humanisty Johna Coleta w katedrze św. Pawła po pożarze Londynu. Aubrey jest raczej anegdotycznym niż metodycznym biografem, ale może dlatego czyta się go z taką przyjemnością i rozbawieniem. Aubrey jest także pionierem antropologii, jego esej Collection of Hermetic Philosophy (Wybrane teksty o filozofii hermetycznej) to ciekawy traktat o okultyzmie, folklorze i czarnej magii.
Wspomnijmy jeszcze w tym gronie historyków i biografów Anthony Wooda (1632-95), autora historii Unwersytetu Oxfordzkiego History and Antiquities of the University of Oxford (Historia i czasy najdawniejsze Uniwersytetu w Oksfordzie, 1674) i Thomasa Sprata
(1635-1713), który napisał historię Królewskiego Towarzystwa Naukowego The History of the Royal Society of London (1667).
Dla pełniejszego zrozumienia ducha epoki restauracji należy przeczytać korespondencję Dorothy Osborne (1627-95). Są to jej listy miłosne do sir Williama Temple (późniejszego protektora Swifta), opublikowane w roku 1888. Oprócz szczerego uczucia znajdujemy w nich obraz życia wiejskiego w Anglii w okresie Republiki (listy pisane były w latach 1652-54).
Podobne w nastroju jest dzieło Isaaca Waltona (1593-1683), zatytułowane The Compleat Angler (Wędkarz doskonały, 1653) i pomyślane jako podręcznik czy też poradnik wędkarski; nawet jeśli nie interesujemy się wędkarstwem, musimy docenić niepowtarzalny urok wiejskiego pejzażu i pełną ciepła, oryginalną osobowość Waltona.
Poza The Pilgrim’s Progress Bunyana, omawiane dotychczas dzieła nie należą ściśle do dziedziny literatury. Ilustrują raczej działalność intelektualną epoki, jej tendencje filozoficzne, naukowe, religijne i obyczajowe.