Reklama

Proza w okresie Młodej Polski

Mimo wyraźnej dominacji poezji i dramatu, powstało też wiele utworów prozatorskich. Niektóre z nich są zaliczane do arcydzieł rodzimej literatury.

Na czasy neoromantyzmu przypadła m.in. działalność pisarska Stefana Żeromskiego, Władysława Reymonta, Stanisława Brzozowskiego, Karola Irzykowskiego, Wacława Berenta, Stanisława Przybyszewskiego, Tadeusza Micińskiego. Pierwsi z wymienionych twórców uchodzą za tradycjonalistów. Artystyczne eksperymenty pozostałych postrzega się zaś jako forpocztę XX-wiecznej prozy awangardowej. Główną cechę typowych powieści młodopolskich stanowi subiektywizacja narracji. Świat przedstawiony poznajemy w nich oczami bohatera-narratora. Nie jest on komentatorem wszechwiedzącym, jego wiedza o rzeczywistości ograniczona została przez wykształcenie, pozycję społeczną oraz miejsce obserwacji. Narratorskie wizje i opisy nierzadko mają charakter impresjonistyczny, oniryczny, poetycki. Chwyty te wynikały z niechęci do zasady mimesis. Młodopolska proza często pisana była w pierwszej osobie liczby pojedynczej, przybierając formę pamiętnika, dziennika, powieści epistolarnej. Strategia ta służyła dogłębnemu poznaniu i prezentacji psychiki bohatera. Temu samemu  celowi  podporządkowane zostały monologi wewnętrze oraz (rozbudowane) partie dialogowe. 

Reklama

Forma pierwszoosobowa stwarzała też złudzenie autentyczności opisywanych przeżyć. Język powieści modernistycznych radykalnie odbiegał od tego, jakim operowały utwory realistyczne. Nasycony słownictwem oznaczającym emocje oraz ulotność chwili wyraźnie zbliżał się do języka poetyckiego. W odróżnieniu od prozy pozytywistów młodopolska epika nie przynosiła klarownego obrazu rzeczywistości. Świat był w niej labiryntem, tworem poszarpanym, rozsadzanym od środka. Nie dało się go zbadać ani opisać przy pomocy naukowej metodologii. 

Zagadką były ludzka psychika oraz motywacje postępowania niektórych postaci. Przekonanie o owej niepoznawalności znalazło odbicie w strukturze utworów. Modernistyczne powieści stanowią zlepek luźnych scen, epizodów, brakuje im wyraźnego ciągu przyczynowo-skutkowego. Fragmentaryczność kompozycji budziła zastrzeżenia konserwatywnej krytyki   literackiej. Młodopolskiej prozie zarzucano błędy konstrukcyjne, afabularność, brak wewnętrznej logiki. Podkreślmy jednak, że było to celowe działanie artystów przerażonych bankructwem nauki i rozumu. Chaotyczna budowa stanowiła także istotny element impresjonistycznej i ekspresjonistycznej techniki pisarskiej. Ważną cechą młodopolskich powieści jest też ich synkretyczny charakter. Prozatorskie teksty tej doby były tyglem, w którym (w różnych proporcjach) mieszały się elementy naturalizmu, impresjonizmu, realizmu, symbolizmu, a także ekspresjonizmu (lub preekspresjonizmu).

Encyklopedia Internautica
Reklama
Reklama
Reklama