Caius Sallustius Crispus (86-ok. 35/34 p.n.e.), postać dość kontrowersyjna (w 50 r. p.n.e. usunięto go z listy senatu, a jego zarządzanie prowincją Africa Nova zakończyło się niechlubnym oskarżeniem o nadużycia) w późniejszych latach swojego życia, kiedy już za radą Cezara zrezygnował z działalności politycznej, okazał się jednym z najznakomitszych pisarzy rzymskich i możemy tylko żałować, że śmierć nie pozwoliła mu doprowadzić do końca rozpoczętej Historii.
W całości zachowały się jego monografie: Sprzysiężenie Katyliny i Wojna jugurtyńska – one stanowią dziś podstawę do ocen tak literackich, jak i historycznych talentów Salustiusza. W pierwszej z tych prac autor analizuje okoliczności i przebieg spisku, któremu kres położyła zdecydowana postawa Cycerona. W jego ujęciu dawny sullańczyk Katylina i jego chciwi władzy towarzysze stają się egzemplifikacją znacznie bardziej niebezpiecznego fenomenu: upadku moralności po ostatecznym zniszczeniu Kartaginy (146) – co wyznacza w historii Rzymu, jak ją postrzega Salustiusz, zdecydowaną cezurę: ustanie lęku przed wrogą inwazją i nagły napływ wschodnich bogactw powodują, że idą w zapomnienie dawne rzymskie cnoty, jedność obywateli, umiar i umiłowanie ojczyzny – ich miejsce zajmuje zbytek, umiłowanie bogactwa i chciwość. Ten pesymistyczny obraz natury ludzkiej poprzedza narrację o samym spisku, tworząc sławny w literaturze ekskurs, znany jako archeologia. Utrzymane w podobnym tonie uwagi znajdujemy również w Wojnie jugurtyńskiej, opisie mało istotnego epizodu historii rzymskiej, kiedy to armia republiki wsparła obalonego przez brata (tytułowego Jugurtę) władcę Numidii. O bliższym potraktowaniu tego tematu przez historyka zadecydowały prawdopodobnie korupcja i niekompetencja, jakie ujawniła numidyjska ekspedycja. Ta właśnie zdolność wyboru z pozoru nieistotnego epizodu i ukazania na jego przykładzie wszystkich słabości Rzymu – i to zarówno jego klas senatorskich, jak i zmiennego w swych gustach ludu – obok dogłębnego zrozumienia motywacji ludzkiej stanowi o wielkości Salustiusza jako historyka. Jego wadą jest zbytnia sympatia dla stronnictwa popularów: w Sprzysiężeniu całkowicie oczyszcza Cezara z zarzutów o udział w spisku, i nigdy nie wspomina o zgubnych skutkach prowadzonej przez jego stronnictwo polityki. Podobnie w Wojnie jugurtyńskiej pomniejszenie bezsprzecznych zasług Metellusa służy wyeksponowaniu decydującej roli, jaką w wojnie odegrał Mariusz (największe jednak wysiłki Salustiusza nie są w stanie ukryć faktu, że kiedy na skutek intryg tego ostatniego pozbawiono go dowodzenia, Metellus miał na swoim koncie znaczące sukcesy).
Do popularności historyka przyczynił się wreszcie jego zwięzły, oszczędny, a przecież pełen wewnętrznej energii styl, który nadaje dziełom znamię prawdziwie rzymskiej powagi, gravitas.