Śmierć Goethego stanowiła symboliczne zamknięcie romantycznego okresu w literaturze niemieckiej. Jeszcze za jego życia w Europie rozpoczęły się procesy polityczne, społeczne i artystyczne, których znaczenia nie do końca pojmował (jeśli o nich wiedział) i ze szczytów poetyckiego Olimpu nie mógł dostrzegać ich konsekwencji.
Wielbiony i podziwiany przez młode pokolenia europejskich twórców, powoli stawał się też dla nich znakiem mijającego czasu. W 1830 we Francji wybuchła rewolucja, parę miesięcy później przeciw zaborcom wystąpili Polacy. Wydarzenia te znalazły silny oddźwięk w literaturze niemieckiej. Zapewne reakcja ta nie byłaby tak silna, gdyby nie ukształtowana przez romantyzm właśnie wrażliwość pisarzy urodzonych na przełomie XVIII i XIX w. Niemniej to właśnie ta generacja zwróciła się przeciw ulubionym przez romantyków tematom: wyidealizowanemu etosowi rycerskiemu rodem ze średniowiecza, przeciw dyktowanym przez absolutystyczny model władzy zasadom wierności, niezłomności, podległości. Nie ucieczka w historię, w mitologię, w skomplikowane metafory tłumaczące metafizyczny wymiar bytu - ale świat realny, aktualny dyktowały postawę pokolenia, które zwykło się określać mianem "Młodych Niemiec" (1830-48). Niekiedy spotyka się tu określenie "ruch przedmarcowy" (Vormärz), wskazujące, iż ferment ten poprzedzał wybuch Wiosny Ludów. Formacja ta powstawała spontanicznie i miała charakter grupy bardziej sytuacyjnej niż programowej.
Wspólnym mianownikiem światopoglądów twórców zaliczanych do "Młodych Niemiec" było umiłowanie wolności słowa, swoboda relacji wewnątrzspołecznych, propagowanie wolnej miłości przeciwstawianej mieszczańskiemu modelowi rodziny. Filozoficzne oparcie pisarze ci znajdowali wśród lewicy heglowskiej (np. w Ludwiga Feuerbacha), zdecydowanie antyklerykalnej i ateistycznej. Sytuacja polityczna w Niemczech zdawała się potwierdzać potrzebę postaw radykalnych. W 1835 Bundestag zabronił publikowania twórczości pisarzy tej miary, co Heine, Gutzkow, Laube, Wienbarg, Mundt.
Zdławiono wszelkie przejawy buntu - i to nie tylko kręgów świadomie radykalnych (wydarzenia sierpniowe w Berlinie 1830). Narastał konflikt władz z Kościołem katolickim, który - ustami biskupa Kolonii, Klemensa Droste-Vischeringa - sprzeciwił się narzucaniu reguły, by dzieci z małżeństw mieszanych wychowywane były jedynie w religii ojca; za swoją postawę biskup zapłacił uwięzieniem (1837). W 1840 na tron pruski wstąpił Fryderyk IV Wilhelm (panował do 1857), który początkowo wydawał się sprzyjać liberałom, jednak wkrótce znów znalazł się pod wpływem junkrów i kręgów konserwatywnych. Znamienną cechą tego okresu jest dość szybki wzrost gospodarczy Prus, nieprzekładający się jednak na poprawę sytuacji materialnej dużych grup społecznych. W 1844 r. na Śląsku wybuchł bunt bezlitośnie wyzyskiwanych tamtejszych tkaczy, nieco później Berlin ogarnęła tzw. rewolucja kartoflana. Niemcy przed 1848 przypominały wrzący tygiel, dwór tymczasem wydawał się być głuchy na te zjawiska i kolejnymi nierozumnie restrykcyjnymi posunięciami jedynie podsycał rewolucyjne nastroje. Bardzo podobnie wyglądała sytuacja w cesarstwie Habsburgów.
W rozmaitych regionach dochodziło do buntów chłopskich, które miały niekiedy krwawy przebieg. Nastroje były tym gorsze, że rozszerzać się poczęła epidemia cholery, groziła również klęska głodu na wsi. W odróżnieniu od Prus Austria nie mogła się pochwalić poważniejszymi sukcesami gospodarczymi: pogłębiał się kryzys finansów państwa, dawały o sobie znać od dawna niereformowany handel i rolnictwo. Wrzenie ogarniało zwłaszcza Węgry, wobec których Metternich prowadził szczególnie nieprzejednaną politykę. Podobnie działo się w Galicji (rabacja chłopska pod wodzą Jakuba Szeli w 1846) i we Włoszech, gdzie w 1847 Wiedeń zdecydował się interweniować zbrojnie. Na te wszystkie wydarzenia młodzi twórcy niemieccy nie chcieli pozostawać obojętni, choć - jak wspomnieliśmy wyżej - stylistyka i retoryka romantyczna pozostawała zasadniczym składnikiem języka, którym zamierzali opisywać otaczający ich świat, niezależnie od wyraźnych dysonansów, jakie w ten sposób powstawały (było to zresztą zjawisko charakterystyczne dla wszystkich pokoleń późnych romantyków w różnych krajach europejskich).