Lucius Annaeus Seneca (ok. 4 p.n.e. – 65 n.e.), syn Seneki Retora, wybitny pisarz rzymski urodzony w dzisiejszej Hiszpanii, jeszcze w młodości przybył do Rzymu, gdzie odebrał staranną edukację retoryczną i filozoficzną. Błyskotliwą karierę na arenie politycznej przerwało w 41 n.e. wygnanie na Korsykę (podejrzewano filozofa o nazbyt zażyłe stosunki z bratanicą Klaudiusza, Julią Liwillą), z którego odwołany został Seneka po 8 latach za wstawiennictwem nowej żony cesarza, Agryppiny Młodszej – w tym samym roku objął również obowiązki wychowawcy przyszłego cesarza Nerona. Przypuszcza się zresztą, że obok matki i prefekta Burrusa, również Senece zawdzięcza ten ostatni stosunkowo łatwe przejęcie schedy po ojczymie. Śmierć zamordowanej z rozkazu cesarza Agryppiny (59) można było usprawiedliwić polityczną koniecznością, ale około 62 roku rosnące wpływy nowego prefekta pretorianów, Tygellina i Poppei Sabiny pozbawiły filozofa łask wychowanka i pozycji na dworze. Wreszcie w 65 n.e. spisek Pizona ostatecznie przypieczętował los Seneki – rozkaz Nerona zmusił go do popełnienia samobójstwa.
Znaczną część literackiego dorobku pisarza stanowią pisma filozoficzne, w tym najbardziej znane Listy moralne do Lucyliusza (zachowało się 20 ksiąg, na które składają się 124 listy). Nadto przetrwały zebrane w zbiorze Dialogi traktaty O opatrzności, O stałości mędrca, O gniewie (3 księgi), Do Marcji o pocieszeniu, O życiu szczęśliwym, O bezczynności, O spokoju ducha, O krótkości życia, O pocieszeniu do Polibiusza oraz O pocieszeniu do matki Helwii. Poza tym zbiorem zachowało się 7 ksiąg O dobrodziejstwach i znaczne fragmenty dedykowanego Neronowi traktatu O łagodności.
Jak widać zainteresowania Seneki koncentrowały się przede wszystkim na zagadnieniach etycznych, a same nawet tytuły dają wyraz stoickim sympatiom autora. O ile jednak wielkie traktaty w rodzaju O gniewie rozważają bardziej zawiłe problemy genezy namiętności ludzkich, czy teoretyczne zagadnienia związków szczęścia z dobrami doczesnymi (O życiu szczęśliwym), Listy do Lucyliusza dotyczą bardziej praktycznych kwestii stosowania stoickich zasad w życiu codziennym. Zmienne losy samego autora zmuszają go z kolei do podjęcia tematu stałości i uczestnictwa w życiu politycznym i odpowiedzi na pytanie, czy filozofowi przystoi działalność polityczna (panowanie dynastii julijsko-klaudyjskiej zapisało się w historii m.in. samobójstwami licznych przedstawicieli tzw. opozycji stoickiej, a wybitny jej przedstawiciel Thrasea Paetus skłonny był pochwalać wycofanie się z życia politycznego na znak protestu przeciw władzy cesarskiej) – czyni to Seneka w pismach O stałości mędrca, O spokoju ducha i O bezczynności.
Wreszcie wśród dzieł filozoficznych autora wymienić należy zbiór pism poświęconym zagadnieniom przyrodniczo-geograficznym, znanych dziś jako Zagadnienia przyrodnicze (Naturales quaestiones).
Na oddzielone potraktowanie zasługuje twórczość dramatyczna Seneki – również w niej dominuje duch stoicki, z charakterystycznym potępieniem gwałtownych emocji, uważanych za zgubne dla duszy i panującego w świecie porządku.
Dziewięć tragedii: Herkules szalejący, Trojanki, Fenicjanki, Medea, Fedra, Edyp, Agamemnon, Tiestes i Herkules na Oecie analizuje fatalny wpływ gwałtownych emocji na życie bohaterów. Ta naczelna idea, a także powszechne już w owych czasach zamiłowanie do retoryki, kształtują przebieg akcji dramatycznej niezależnie od zauważalnej zależności poety od twórczości Eurypidesa: ale szalejąca z gniewu i zazdrości Medea Seneki nie przeżywa wątpliwości swojej wielkiej poprzedniczki, a Fedra, w swoim pożądaniu i późniejszej żądzy zemsty przypomina raczej swoją imienniczkę z Hipolita zasłaniającego oblicze niż szlachetną bohaterkę późniejszego i zachowanego do dziś Hipolita uwieńczonego. W opartym na zaginionych dramatach greckich Tiestesie, powodowany nienawiścią Atreus serwuje bratu ciała jego zamordowanych synów, w Agamemnonie zwycięski wódz ginie z ręki wiarołomnej żony i jej kochanka itd.
Streszczenia nie są w stanie ukazać ogromnej różnicy w potraktowaniu tematów pomiędzy greckimi tragikami a rzymskim filozofem, którego celem pozostawało przedstawienie sprzeczności pomiędzy namiętnym uczuciem a logosem. Wyrafinowane konstrukcje retoryczne Seneki sprawiają, że postacie jego tragedii chwilami bardziej niż cokolwiek innego przypominają podręcznikowe exempla kolejnych wad charakteru. Dodać trzeba, że w julijsko-klaudyjskim Rzymie kompozycja tragedii bynajmniej nie była zajęciem bezpiecznym: znane są przypadki, że niebaczne sformułowanie, w którym ktoś doszukał się aluzji do panującego cesarza, pociągało za sobą śmierć autora – skutkiem tego do dziś nie wiadomo, czy utwory Seneki w ogóle przeznaczone były do wystawienia, czy też do głośnej tylko lektury (to ostatnie z pewnością wyjaśniałoby niektóre nieprawdopodobieństwa akcji czy krwawy charakter przedstawionych scen). Jednocześnie ryzyko wpisane w twórczość tragiczną skłania badaczy do generalnego odrzucenia tezy, jakoby to Seneka był autorem opowiadającej o losie zamordowanej żony Nerona tragedii Oktawia.
Na koniec wspomnieć wypada o dziele, które rzuca dość interesujące światło na charakter Seneki: po śmierci cesarza Klaudiusza napisał on Apokolynthosis (Udynienie boskiego Klaudiusza), zjadliwą satyrę na tego władcę, przedstawionego tu jako na wpółobłąkany jąkała, którego nie opłakuje nikt poza rzymskimi prawnikami i którego do niebiańskiej szczęśliwości nie dopuszcza August – ostatecznie Klaudiusz kończy w zaświatach jako niewolnik Kaliguli, a potem pisarz sądowy.