Powieściopisarz, nowelista. Urodził się 5 maja 1846 r. w Woli Okrzejskiej na Podlasiu. Gimnazjum skończył w Warszawie, studiował na wydziale filologiczno-historycznym Szkoły Głównej i rosyjskiego Uniwersytetu Warszawskiego.
Pisał od 1869 w prasie pozytywistycznej (Humoreski z teki Worszyłły, 1872), był współwłaścicielem pozyt. tygodnika "Niwa" (1874-75), później (1882-87) redagował konserwatywne "Słowo". W latach 1876-78 przebywał w Ameryce jako korespondent "Gazety Polskiej" (Listy z podróży do Ameryki). Wiele podróżował: w 1886 odbył wyprawę do Konstantynopola, Aten i Rzymu, w 1890 do Zanzibaru, regularnie bywał w różnych krajach Europy, chętnie odwiedzał Zakopane. Jako współinicjator różnych akcji społecznych upamiętnił się fundacją stypendium im. Marii Sienkiewiczowej dla chorych na gruźlicę pisarzy i malarzy i utworzeniem sanatorium w Zakopanem.
Występował publicznie przeciw antypolskiej polityce pruskiej. W roku 1905 dostał Nagrodę Nobla. Jako dar na- rodowy na jubileusz pisarski (1900) otrzymał majątek Oblęgorek. Podczas I wojny światowej organizował w Szwajcarii pomoc ofiarom wojny w Polsce. Sławę pisarską zdobył nowelami o wymowie pozytywistycznej: Szkice węglem (1877), Janko muzykant (1879). Doświadczenia amerykańskie wykorzystał opisując los Po- laków, zmuszonych do emigracji (Za chlebem, 1880; Wspomnienie z Maripozy, 1882; Latarnik, 1881), a także tworząc paraboliczne do politycznej sytuacji kraju obrazy zmagań z losem (Orso, 1879; Sachem, 1883).
W powieściach współczesnych realistycznie opisał pozytywistycznego bohatera, który nabyte doświadczenia wykorzysta wracając do odzyskanego szlacheckiego dworku (Rodzina Połanieckich, 1894), stworzył też krytyczny portret dekadenta (Bez dogmatu, 1890). Najpełniej wypowiedział się w powieściach historycznych o Polsce w połowie wieku XVII - na Trylogię składają się: Ogniem i mieczem (1884), Potop (1886), Pan Wołodyjowski (1888). Wojna z zakonem i bitwa grunwaldzka są tłem Krzyżaków (1900) Światową sławę przyniosła mu powieść Quo vadis? (1896) poświęcona początkom chrześcijaństwa w Rzymie. Zmarł 15 listopada 1916 r. w Vevey; w 1924 jego prochy spoczęły w katedrze św. Jana w Warszawie.