Do szczytowych osiągnięć niemieckiej prozy realistycznej zalicza się osadzone w pejzażu i historii Prus i Marchii Brandenburskiej powieści i nowe le Theodora Fontanego (1818-98), które ukazywał współczesne stosunki społeczne i przestarzałe normy moralne, odnosząc się krytycznie do szlachty i nowobogackiej burżuazji. Ten pisarz, dziennikarz i krytyk debiutował zbiorami wierszy (1851) i ballad (1861). Prozę zaczął publikować dopiero w 60. roku życia.
Jego najwybitniejsza powieść Effi Briest ukazała się w wersji książkowej w 1895 roku. Ta w gruncie rzeczy banalna historia posłużyła autorowi do ukazania anachroniczności i bezsensu pruskiego kodeksu honorowego, który nakazuje baronowi Innstetten wyciągnąć takie a nie inne konsekwencje z dawno przebrzmiałego romansu swojej żony - mimo że sam nie jest bez reszty przekonany o słuszności podjętych kroków. Historia Effi Briest została opowiedziana w niemal gawędziarski, pozbawiony patosu sposób. Charakterystyczny dla jego sposobu narracji jest ironiczny dystans wobec opisywanej historii, czym Effi Briest odróżnia się od np. Madame Bovary Flauberta i Anny Kareniny Tołstoja, w których również opowiedziano historię zdrady małżeńskiej. Ostatnią powieścią Theodora Fontanego była Der Stechlin (1899). Na przykładzie dziejów szlacheckiego rodu Stechlin i zachodzącej w nim zmiany pokoleniowej autor ukazał odejście starych i nadejście nowych czasów. Utwór odznacza się nowatorskim poprowadzeniem narracji, która zapowiada charakterystyczny dla nowoczesnej powieści ‘strumień świadomości’.
Uboga w akcję, składająca się prawie w całości z dialogów powieść nie zawiera ocen moralnych ani psychologicznych prób motywacji. Narracja odautorska pełni rolę wskazówek reżyserskich dotyczących konstelacji postaci i ich wyglądu. Fontane próbował z powodzeniem swych sił także w innych typach prozy. Wydana w 1878 r. powieść historyczna Vor dem Sturm (która była debiutem powieściowym autora) zdradza wpływ powieściopisarstwa historycznego Waltera Scotta i Willibalda Alexisa (Isegrimm, 1854). Utwór stanowi szeroką panoramę warstw pruskiego społeczeństwa w przededniu wybuchu wojen antynapoleońskich. Pisarz formułuje w niej pytania o wartość i rolę szlachty pruskiej w ogólnonarodowym powstaniu, a także o to, czym jest patriotyzm i gdzie są jego granice. Powieść składa się z luźno ze sobą powiązanych epizodów, a jej akcja nie koncentruje się - tak jak u wspomnianych wyżej Scotta i Alexisa - na przedstawieniu losów jednego bohatera. Z kolei pisane w latach 1862-1882 Wanderungen durch die Mark Brandenburg są zbiorem felietonów i artykułów historycznych poświęconych stronom rodzinnym pisarza. Wbrew tradycji współczesnego mu krajoznawstwa, które posługiwało się suchym, naukowym językiem, teksty Fontanego zostały napisane żywo i barwnie, w sposób zdolny zainteresować także laików. Rozpiętość tematów poruszanych w poszczególnych rozdziałach jest niezwykle duża i sięga od opisu typowych form ukształtowania terenu w Marchii Brandenburskiej aż do prezentacji tradycyjnych zajęć ludności zamieszkującej te tereny.
Fontane jest świadkiem narodzin kapitalizmu na tych ziemiach i początków ich uprzemysłowienia ze wszystkimi społecznymi (powstanie burżuazji i proletariatu) skutkami tego faktu. Teksty wchodzące w skład Wanderungen... były pierwotnie publikowane w prasie; publikacja książkowa jest efektem daleko idących przeróbek, uzupełnień i krytycznej selekcji materiału. Wanderungen... stanowiły dla Fontanego nie tylko swoiste stylistyczne wprawki do powieściopisarstwa i nowelistyki, skarbiec tematów wykorzystanych przezeń w utworach epickich (np. powieściach Vor dem Sturm, Effi Briest i Der Stechlin), ale także mają wartość samoistną. Gottfried Keller (1819-90) był Szwajcarem piszącym w języku niemieckim.
Początkowo studiował malarstwo (1834-42), ostatecznie jednak zajął się pisarstwem stając się jednym z najwybitniejszych przedstawicieli realizmu mieszczańskiego - zwłaszcza za sprawą zawierającej wiele wątków autobiograficznych powieści edukacyjnej Zielony Henryk oraz cyklu nowel Ludzie z Seldwili. Pisał także wiersze - do wielu z nich muzykę napisali Johannes Brahms i Arnold Schönberg. W przeciwieństwie do wielu ówczesnych pisarzy niemieckich nie miał fobii antypolskich - w 1863 r. stał na czele komitetu wspomagającego polskich powstańców.
Powieść Zielony Henryk Kellera (pierw- sza wersja - 1854/55, druga, znacznie zmieniona - 1879/80) to, obok Wilhelma Meistra (1795-1821) Goethego i Der Nachsommer (1857) Stiftera, najważniejsza XIX-wieczna powieść edukacyjna niemieckiego obszaru językowego. Keller opowiada w niej, sięgając do własnej biografii, historię młodego adepta sztuki malarskiej Henryka Lee, który - idąc za głosem powołania - udaje się ze swej szwajcarskiej ojczyzny do Monachium, aby się tam zrealizować jako artysta. Jednakże nadzieje Henryka się nie spełniają; jego rojenia o karierze artystycznej wpędzają jego matkę w nędzę i w końcu przyprawiają ją o śmierć ze zgryzoty. Dręczony wyrzutami sumienia Henryk, umiera niedługo potem. W drugiej, znacznie zmienionej również pod względem stylistycznym i kompozycyjnym wersji, Henryk porzuca marzenia i znajduje spełnienie w służbie publicznej. Dzięki małżeństwu z młodzieńczą miłością Judytą zaznaje także szczęścia rodzinnego. W powieści widać wpływ filozofii Feuerbacha wyrażający się w odwrocie od duchowości i transcendencji oraz silnym zaakcentowaniu sfery doczesności i rzeczywistości. W prezentowanym obok fragmencie powieści główny bohater, który jest jeszcze dzieckiem, okazuje się samochwałem i kłamcą niezdolnym do rozróżniania między zmyśleniem i prawdą. Ta skłonność do iluzji i konfabulacji stanie się w przyszłości powodem jego klęski jako artysty.
Ludzie z Seldwili to zbiór nowel (pierwszy tom - 1856, drugi - 1873/74) zawierający m.in. takie utwory, jak Romeo i Julia na wsi, Trzej sprawiedliwi grzebieniarze i Suknia zdobi człowieka. Nowele Kellera stanowią doskonałą ilustrację tego, co od czasów Otto Ludwiga (Shakespeare-Studien, 1871) kryje się pod pojęciem "realizmu poetyckiego". Na przykładzie fikcyjnego, lecz typowego dla stosunków panujących na szwajcarskiej prowincji w 2. połowie XIX w. miasteczka Seldwila autor z ciepłą ironią i w "rozjaśniający" sposób kreśli obraz tradycyjnego społeczeństwa, które staje wobec zagrożeń związanych z gwałtownie narastającymi w drugiej połowie stulecia procesami modernizacyjnymi. Nowela Trzej sprawiedliwi grzebieniarze pokazuje za pośrednictwem groteski skutki wymuszonej nowymi stosunkami ekonomicznymi walki konkurencyjnej.
Jej bohaterowie - trzej czeladnicy cechu grzebieniarzy - chwytają się wszelkich sposobów, by zwyciężyć w wyścigu, którego stawką jest materialna stabilizacja. Nowela Suknia zdobi człowieka to z humorem opowiedziana historia czeladnika krawieckiego Wenzela Strapinskiego, który przez przypadek zostaje uwikłany w ciąg zdarzeń omal nie zakończony tragedią. Strapinski, którego mieszkańcy Goldach biorą, ze względu na jego bogaty płaszcz, za polskiego księcia, nie ma odwagi sprostować pomyłki, co prowadzi do wielu zabawnych nieporozumień. Dzięki ukochanej Nettchen bohater odnajduje swoje miejsce w miejscowej społeczności i zostaje jej szanowanym członkiem. Pochodzący ze Szlezwiku Theodor Storm (1817-88) w młodości tworzył liryki, zasłynął natomiast jako nowelista po mistrzowsku posługujący się zwartą formą i kronikarskim stylem. Paradoksalnie sam Storm swoją twórczość liryczną cenił wyżej niż nowele. Główne tematy jego wierszy to natura, miłość i - w późniejszym okresie - śmierć, ukazywane często na tle północnoniemieckiej ojczyzny poety.
Naczelną zasadą konstrukcyjną wiersza była dla Storma prostota. Siła jego wierszy polega nie tyle na formułowaniu - w gruncie rzeczy mało oryginalnych - prawd, ile na ich nastrojowości. Prostota jest także siłą nowelistyki Storma. Opublikowana w 1850 roku nowela Immensee należy do jego najpopularniejszych utworów (30 wydań za życia autora). Utwór ten stanowi doskonałą ilustrację typowej dla literatury realizmu postawy rezygnacji. Samotny, stary człowiek przypomina sobie młodzieńczą, niespełnioną miłość. W nostalgicznym opisie ostatecznego rozstania bohatera z dawną ukochaną, która tymczasem została żoną innego, Storm przywołuje romantyczny topos szerokiego świata, przez który wędruje bohater: Nie obejrzał się za siebie...; ciche domostwo coraz bardziej pozostawało za nim, a przed nim rozpościerał się szeroki świat.
Głównym motywem noweli jest pływająca po jeziorze lilia wodna, która symbolizuje pozostające w zasięgu ręki, lecz mimo to nieosiągalne szczęście. Nowela Storma ma strukturę wiersza; poszczególne rozdziały-strofy przynoszą nastrojowe, nasycone symboliką obrazy, za którymi kryje się wątła akcja. Wplecione w tekst pieśni zawierają ogromny ładunek uczuciowy i jednocześnie stanowią komentarz do przedstawianych wydarzeń. Z kolei Aquis submersus, reprezentująca typ tzw. noweli kronikarskiej o konstrukcji ramowej ukazała się w 1876 roku. Nieszczęśliwy związek malarza z córką jego mecenasa kończy się wydaniem dziewczyny za mąż za niekochanego przez nią człowieka i śmiercią nieślubnego dziecka. W historycznym kostiumie kryje się krytyka współczesnej Stormowi pruskiej arystokracji, która - jego zdaniem - stawia się ponad prawem.
Opublikowana w 1888 roku nowela Jeździec na siwym koniu stanowiła artystyczny testament Storma, w którym raz jeszcze zostają przypomniane podstawowe cele jego całej twórczości: walka z przesądami, szerzenie kultury i humanizm. Bohaterem noweli, której akcja rozgrywa się w nadmorskich ojczystych stronach pisarza, jest utalentowany i ambitny, ale ubogi samouk Hauke Haien. Chłopak od dzieciństwa interesuje się budowaniem grobli, które chronią wydarte morzu tereny uprawne. Hauke wstępuje na służbę do wójta, który odpowiada przed wspólnotą wiejską za konserwację istniejących i budowę nowych umocnień, od czego zależy pomyślność i bezpieczeństwo wielu ludzi. Techniczna wiedza, upór i pracowitość predestynują bohatera do tego, aby kiedyś zajął miejsce swojego pracodawcy. I tak się rzeczywiście staje.
Dzięki małżeństwu z córką starego wójta Hauke Haien dziedziczy po jego śmierci także sprawowany przezeń urząd. Ambitny młody wójt chce udowodnić swoim wrogom, że nie zawdzięcza swego stanowiska wyłącznie korzystnemu małżeństwu. Dlatego - pokonując bierny opór mieszkańców wsi i żywione przez nich przesądy - buduje nową tamę, która jest majstersztykiem sztuki inżynierskiej. Najwyższym natężeniem woli, pokonując bierny opór pogardzanych przezeń współmieszkańców, którzy go nienawidzą i podejrzewają o zmowę z diabłem, wójt realizuje swoją wizję. Hauke Haien potrafi narzucić swoją wolę ludziom, lecz sam przegrywa z siłami natury. Pewnej nocy potężny sztorm przerywa nową tamę i zalewa wieś. W odmętach ginie, wraz z wieloma mieszkańcami, także żona wójta i upośledzona na umyśle ukochana córeczka.
Hauke Haien rzuca się w otchłań, podążając śladem najbliższych. Odtąd jego dosiadający siwego rumaka duch ukazuje się zawsze wtedy, gdy obwałowaniom grozi niebezpieczeństwo. Postać Hauke Haiena, który siłą woli zmusza innych do realizacji gigantycznego projektu mającego służyć ogółowi, budzi skojarzenia z zakończeniem Fausta Goethego, aczkolwiek faustyczny bohater Storma to typ ambitnego, przedsiębiorczego i potrafiącego narzucać swoją wolę innym człowieka nowych czasów, czyli burzliwych lat po utworzeniu II Rzeszy Niemieckiej. Utwory Wilhelma Raabego (1831-1910), powieściopisarza i nowelisty pozostającego pod wpływem pesymizmu Schopenhauera, zaludniają postacie idealistów, dziwaków i odludków. Wydana w 1857 roku powieść Kronika Wróblego Zaułka to jeden z pierwszych w XIX-wiecznej literaturze niemieckiej przykładów opowieści poświęconych wielkiemu miastu. Poprzez realistyczne przedstawienie życia mieszkańców pewnego berlińskiego zaułka Raabe dał obraz środowiska drobnomieszczańskiego starego Berlina w połowie XIX stulecia.
Dzięki wirtuozowskiemu połączeniu najróżniej- szych sposobów opowiadania: listów, wspomnień, notatek, zapisków i opowieści osób trzecich, których zwornikami są osoba narratora i miejsce akcji, powstała pełna uroku, nieco sentymentalna opowieść. Wartość powieści Raabego polega na umiejętności łączenia w spójną całość rozmaitych wątków i nierzadko sprzecznych ze sobą nastrojów. Powieść Der Hungerpastor, w której dają się zauważyć wpływy Charlesa Dickensa, Eugène’a Sue i Gustava Freytaga, ukazała się w 1863/64 roku.
Bohaterami są dwaj wywodzący się z niskich warstw społeczeństwa przyjaciele, którzy od najmłodszych lat odczuwają głód wiedzy. Obaj robią z niej róż- ny użytek: syn szewca Hans Jakob Unwirrsch, który kosztem największych wyrzeczeń zdobywa wykształcenie, zostaje pastorem w ubogiej gminie, gdzie pędzi żywot człowieka wolnego i szczęśliwego. Natomiast dla Mosesa Freudensteina, syna handlarza staroci, wiedza jest tylko narzędziem użytecznym w zdobywaniu władzy i bogactwa. Gnany chorobliwą ambicją, próbuje wieść żywot literata w Paryżu, aby skończyć jako policyjny szpicel tropiący za granicą politycznych wrogów rządu pruskiego. O ile w przypadku Unwirrcha głód "wiedzy, prawdy i miłości" jest budujący, o tyle na Freudenreicha ma on wpływ destrukcyjny. Dzięki wyraziście zarysowanym postaciom i realistycznie oddanemu kolorytowi lokalnemu powieść Raabego cieszyła się - wbrew jej późniejszej ocenie przez samego autora i badaczy literatury - dużą poczytnością szerokich kręgów czytelniczych. Autorem ważnej dla samoświadomości mieszczaństwa niemieckiego w XIX wieku powieści edukacyjnej Soll und Haben był Gustav Freytag (1816-1895) - pisarz, historyk kultury i dziennikarz. Razem z F.Th. Vischerem był on redaktorem czasopisma "Die Grenzboten" (w latach 1848-61 i 1867 70) - organu teoretycznego realistów.
Napisał także popularnonaukowe dzieło z zakresu historii kultury pt. Bilder aus der deutschen Vergangenheit (1859-67). Dużą popularnością cieszyła się w swoim czasie jego komedia Die Journali- sten (1853). Opublikowana w 1855 r. powieść edukacyjna Soll und Haben wzorowo realizuje postulat współczesnego kry- tyka literackiego Juliana Schmidta, którym Freytag posłużył się jako mottem: Powieść powinna szukać niemieckiego narodu tam, gdzie okazuje on swoją dzielność, to znaczy przy pracy. Głównym bohaterem tego utworu, w którym - zwłaszcza w konstrukcji postaci drugoplanowych - daje się zauważyć wpływ Klubu Pickwicka i Dawida Copperfielda Dickensa, jest młody kupiec, który po okresie wahań wraca na naturalną dlań drogę pielęgnowania cnót mieszczańskich. Akcja powieści rozgrywa się na nakreślonym z rozmachem tle społecznym i politycznym epoki, nie wolnym od stereotypowych (czytaj: pogardliwych) wyobrażeń o Żydach i Polakach. Ta oraz inne, równie poczytne powieści Freytaga (m.in. Die Ahnen) uczyniły go jednym z najpopularniejszych pisarzy niemieckich w 2. połowie XIX wieku.
Wyjątkową pozycję wśród mieszczańskich realistów dzięki swej twórczości lirycznej zajmuje kolejny Szwaj- car, Conrad Ferdinand Meyer (1825- 98). Jego zasługi w tej dziedzinie są porównywalne z tym, co Keller i Fontane uczynili dla powieści, a Hebbel dla dramatu. Nowatorstwo liryki Meyera polega na antycypowaniu symbolistycznej formy wypowiedzi, którą posługiwało się następne pokolenie, m.in. Stefan George i Rainer Maria Rilke. Jednocześnie jego liryka wykazuje zbieżności ze współczesnym jej symbolizmem francuskim (Mallarmé), aczkolwiek u Meyera symbole nie są jeszcze autonomicznymi elementami znaczeniowymi. Renomę Meyera jako liryka ugruntował opublikowany w 1882 roku zbiór 191 wierszy i ballad (Gedichte), który jeszcze za życia autora był parokrotnie wznawiany i poszerzany, a wchodzące w jego skład utwory - nieustannie przerabiane.
W nowelach i opowiadaniach historycznych usiłował Meyer uobecniać zamierzchłą przeszłość, sięgając do okresów, w których dochodziło do gwałtownych konfliktów między ludami germańskimi a romańskimi, między protestantyzmem a katolicyzmem, reformacją a kontrreformacją. Inaczej niż u Kellera i Fontanego, na pierwszym planie jego utworów znajdują się wielkie postacie historyczne. Siłą pisarstwa historycznego Meyera jest pogłębiona analiza psychologiczna postaci i motywów ich działania. Przykładem tego nurtu twórczości Meyera jest powieść historyczna Jürg Jenatsch (1876). Opowiada ona dzieje XVII-wiecznego szwajcarskiego bohatera ludowego, który w okresie wojny trzydziestoletniej walczy o wolność swojej ojczyzny. W powieści nie ma spójnej narracji; dramatyczne wydarzenia zostały w niej przedstawione w szeregu luźno ze sobą powiązanych epizodów i scen. Występujące postacie wyłaniają się ze wspomnień, listów, rozmów i relacji świadków.
Autorowi chodziło nie tyle o wierne oddanie prawdy historycznej, ile o pokazanie konfliktu między prawem i władzą, polityką i moralnością. Powieść ta, która do śmierci autora doczekała się trzydziestu wydań, może służyć jako wzorzec realizmu w prozie Meyera, który - wedle jego własnych słów - polegał nie na urealnianiu poezji, lecz na upoetycznianiu realności. Cytowany tu już Adalbert Stifter (1805- 68) był Austriakiem - powieściopisarzem, nowelistą i akwarelistą. Ten mistrz opisu krajobrazowego, autor odznaczających się liryzmem i nastrojowością opowiadań, sformułował tzw. łagodne prawo życia, którego istotą jest równoważenie przeciwieństw i rozwój drogą ewolucji, a nie rewolucji. Jego zbiór opowiadań Bunte Steine ukazał się w 1853 roku. Wspólną cechą charakterystyczną wchodzących w jego skład utworów jest poczucie zagrożenia nagle pojawiające się w pozornie idyllicznym świecie. Przedmowa do tego zbioru, w której autor polemizuje z zarzutem, jakoby skupiał się w swojej twórczości wyłącznie na przedstawianiu natury, ponieważ nie zna ludzi i nie umie ich charakteryzować, stanowi ważny manifest teoretyczny realizmu.
Stifter odwraca potoczne znaczenia przypisywane wielkości i małości. Nieustanne, drobne poruszenia natury są według niego ‘większe’ niż kataklizmy spowodowane przez żywioły, które pozo- stają dlań tylko zjawiskami niepowtarzalnymi. Podobnie patrzy Stifter na ludzkie życie, któremu można przyznać ‘wielkość’, gdy panują w nim sprawiedliwość, prostota i skromność. ‘Małość’ natomiast bierze się ze wzburzenia ducha, które wywołując gwałtowne zmiany, niekorzystnie rzutuje na ludzkie życie. Stifter jest też autorem powieści edukacyjnej Der Nachsommer (1857), pierwszej dużej formy epickiej pisarza, który do tej pory uprawiał głównie nowelistykę. Stifter podjął w niej próbę stworzenia utopii szczęśliwego życia, całkowicie odmiennej zarówno od powieści realistycznej, jak i od powieści zaangażowanej społecznie, jaką stworzył chociażby realizm francuski.
W utworze Stiftera nie ma śladu konfliktów i napięć, jakie niesie ze sobą rzeczywistość. Heinrich Drendorf, syn bogatej rodziny kupieckiej, prowadzi dla własnej przyjemności studia geologiczne; wędrując po górach trafia do posiadłości, której właścicielem jest miłośnik sztuki i humanista. Świat Asperhofu jest doskonale harmonijny, a jego mieszkańcy ucieleśniają wiedzę, kulturę i najczystszy humanizm. W tym świecie Heinrich dopełnia swojej edukacji, odkrywając dzięki przyjaciołom ład rządzący światem i zgłębiając tajniki rzeźby, malarstwa i innych sztuk. Tu także zaznaje szczęścia w spełnionej miłości. Joseph Viktor von Scheffel (1826-86) był prozaikiem i lirykiem. W latach prosperity po utworzeniu II Rzeszy Niemieckiej uchodził za "najpopularniejszego twórcę nowych Niemiec". Sławę przyniosły mu trzy dzieła: poemat Der Trompeter von Säckingen (1854), powieść historyczna Ekkehard. Eine Geschichte aus dem zehnten Jahrhundert (1855) oraz zbiór pieśni Gaudeamus. Lieder aus dem Engeren und Weiteren (1868). Dużą poczytność (także w pierw- szych dziesięcioleciach XX w.) zawdzięczał lekkiemu stylowi, efektownej, zmierzającej do zaciekawienia czytelnika narracji oraz idealizacji świata przedstawionego.
Zachowujące pozór uczoności, ale lekkie w odbiorze czytelniczym, utwory Scheffela zaspokajały potrzebę mieszczaństwa poznawania rodzimej przeszłości i jednocześnie działały nań krzepiąco. Powieść historyczna Ekkehard (1855) powstała niejako na marginesie studiów autora nad łacińskimi manuskryptami - w związku z tłumaczeniem przezeń łacińskiej pieśni Waltharius i przygotowywaną rozprawą habilitacyjną poświęconą prawodawstwu Alemanów. Charakterystyczną cechą powieści stanowiącej rozbudowaną trawestację utworu średniowiecznego, jest połączenie naukowości z fikcją literacką. Autor trzyma się zasadniczo łacińskiego pierwowzoru, opatrując tekst odsyłaczami do źródeł i przypisami z dziedziny historii kultury, dzięki czemu czytelnik ma poczucie zgodności powieści z prawdą historyczną. Swój pogląd na związek historiografii z literaturą wyłożył Scheffel we wstępie do Ekkeharda, gdzie napisał: Książka ta została napisana w dobrej wierze, że ani powieści historycznej, ani poezji zaszkodzić nie może, jeśli zawrą intymną przyjaźń i do wspólnej zjednoczą się pracy. Taka koncepcja powieści historycznej przyniosła autorowi Ekkeharda ogromny rozgłos i sławę.
Wspomniana powieść doczekała się do śmierci autora 90 wydań, a inny utwór Scheffela - poemat Der Trompeter von Säckingen - aż 140! Autorem poczytnych tzw. powieści profesorskich, czyli powieści historycznych, których cechą charakterystyczną jest uczoność i pedantyczna dbałość o detal był Felix Dahn (1834-1912). Najsłynniejszą jego powieścią jest Ein Kampf um Rom (30 wydań do 1900 r.). Tematem tego opublikowanego w 1876 roku utworu jest walka wschodnich Gotów z Rzymem i Bizancjum od śmierci Teodoryka Wielkiego (526) do ich ostatecznego wygnania z Italii (552/553). Rozległa epicka panorama oparta została na studiach historycznych autora, które - wedle jego własnych słów - stworzyły naukowe podstawy tych przyobleczonych w postać powieści historycznej obrazów z szóstego stulecia. Tak zwana powieść profesorska Dahna, czerpiąca z tradycji romansopisarstwa historycznego Waltera Scotta, zyskała ogromną popularność w 2. połowie XIX wieku m.in. dzięki temu, że przenosiła aktualne problemy w odległe czasy, stwarzając w ten sposób wobec nich bezpieczny dystans. Duże znaczenie miał też talent narracyjny autora, zręcznie budującego napięcie i przedstawiającego skomplikowane procesy historyczne w szeregu zapadających w pamięć scen. Patriotyzm i heroizacja dziejów ojczystych łączą się w utworach Dahna z wystawną inscenizacją, czego przykładem są Kleine Romane aus der Völkerwanderungszeit (1883-1901).
Paul Heyse (1830-1914) to poeta, powieściopisarz, nowelista, dramatopsarz, eseista i tłumacz. Największe sukcesy odniósł jako autor nowel osadzonych w większości w jego ojczyźnie z wyboru, czyli Włoszech. Ich tematem jest prawie zawsze łamiąca wszelkie konwencje miłość, aczkolwiek w końcu dochodzi na ogół do jakiegoś porozumienia w ramach istniejącego porządku. W noweli L’Arrabiata (1855) Heyse zrealizował wręcz wzorcowo własną, sformułowaną na podstawie analizy noweli Boccaccia Sokół, tzw. teorię sokoła, zgodnie z którą istotny dla danego utworu motyw powinien powracać na każdym etapie rozwoju akcji. Nowela ta stała się wydarzeniem literackim, ugruntowując sławę pisarza. Zawdzięczał ją klarowności języka, przejrzystej konstrukcji i barwnemu przedstawieniu włoskich pejzaży. Historyk kultury, folklorysta, prekursor socjologii w Niemczech, publicysta i nowelista Wilhelm Heinrich Riehl (1823-1897) w swych poczytnych pracach popularnonaukowych łączył empirię z próbami wyjaśniania i rozwiązywania problemów związanych z procesami modernizacyjnymi (Die bürgerliche Gesellschaft, 1851). Dużą popularnością cieszyły się również jego pełne ciepłego humoru nowele, do których tematy czerpał z historii kultury. Krótkie, oparte na nieskomplikowanych schematach narracyjnych utwory stanowią ilustrację prostych zasad moralnych. Riehl opowiadał się za nieskomplikowaną, pozbawioną psychologicznych niuansów i jednoznaczną moralnie narracją, dzięki której jego nowele byłyby łatwo przyswajalne i dla rodziców, i dla dzieci.