(Insecta)
najliczniejsza gromada w świecie zwierząt; ponad 1 mln gat. (stanowi to 75% wszystkich opisanych gat. zwierzęcych); występują we wszystkich środowiskach, z wyjątkiem głębi oceanicznych; odznaczają się ogromną różnorodnością kształtów, barw i szczegółów budowy; wielkość w granicach od 0,2 mm do 35 cm dł. (np. patyczaki); ciało złożone zazwyczaj z 21 segmentów (6 z nich tworzy głowę, 3 tułów, 12 odwłok), podział ten zaciera się u larw (zwł. poczwarek); na głowie występują czułki, oczy złożone i przyoczka; otwór gębowy otaczają 3 pary różnie ukształtowanych przysadek (gębowe narządy owadów); o. mają 3 pary odnóży i zazwyczaj 2 pary skrzydeł (u pewnych gat. skrzydła wtórnie zanikły, np. u wszołów, wszy i pcheł, u o. bezskrzydłych nigdy się nie wykształciły); segmenty odwłoka bez przysadek lub z parzystymi przysadkami aparatu płciowego; ciało pokryte jednowarstwowym nabłonkiem (w nim gruczoły, m.in. żywiczne, przędne, wonne, woskowe) wytwarzającym zewnętrzny chitynowy oskórek, zbudowany z płytek (grzbietowej, brzusznej i bocznych), który stanowi szkielet zewn., ochronę ciała oraz miejsce przyczepu mięśni; poszczególne segmenty ciała mogą być ruchome dzięki wytwarzanej między nimi przez oskórek cienkiej błonie; układ mięśniowy zbudowany z mięśni poprzecznie prążkowanych; układ nerwowy (zwł. parzysty zwój nadgardzielowy, tzw. mózg) i narządy zmysłów (wzroku, słuchu - chordotonalny aparat, czucia) dobrze rozwinięte; układ krwionośny typu otwartego, zbudowany z wielokomorowego serca (położonego w worku osierdziowym), odchodzącej od niego tętnicy i zatok; krew u większości bez barwnika, pełni funkcję przenośnika pokarmu i produktów przemiany materii; wiele o. wydaje dźwięki za pomocą specjalnych urządzeń (strydulacyjny aparat); układ oddechowy stanowi sieć tchawek (większość gat. oddycha tlenem atmosferycznym, jedynie larwy niektórych gat. wodnych oddychają tlenem rozpuszczonym w wodzie); układ pokarmowy podzielony na jelito przednie (gardziel, przełyk, wole, u niektórych o. żołądek żujący), środkowe (żołądek trawiący, jelito cienkie) i tylne; narządy wydalnicze tworzą cewki Malpighiego; w zasadzie rozdzielnopłciowe, często z wyraźnym dymorfizmem płciowym, nieliczne są obojnakami; z reguły jajorodne; rozwój z przeobrażeniem zupełnym (larwa, poczwarka) lub niezupełnym (larwa); dł. życia waha się od kilku godzin (np. jętki) do kilkunastu lat (np. mrówki); gromada o. dzieli się na 2 podgromady: O. BEZSKRZYDŁE (Apterygota), obejmujące skoczogonki, widłogonki, pierwogonki, szczeciogonki, i O. USKRZYDLONE (Pterygota), do których należą m.in. ważki, jętki, modliszki, wszoły, pluskwiaki, błonkówki, motyle. Teorie na temat pochodzenia o. sprzeczne; większość za F. Brauerem wywodzi je z pierścienic (zgodnie z tą teorią o. bezskrzydłe stanowią pierwotną, najstarszą grupę owadów); starsza teoria Handlirscha wyprowadzała o. z trylobitów; najstarsze o. kopalne znane są z dewonu; kompletne i liczne skamieniałości z karbonu obejmują zbliżone pokrojem do ważek Palaeodictyoptera oraz pierwsze jętki i ważki; paleontologia zna ok. 12 tys. gat. owadów kopalnych.
JURA, OPRZĘD, TCHAWKI, ŹDZIEBLARZE, EFEMERYDY, PSOTNIKI, BUJANKI, NASIONNICA TRZEŚNIÓWKA, ŻĄDŁÓWKI, BIOLUMINESCENCJA
- owad, przezroczyste skrzydła...
- owady, ( Insecta )
- owady społeczne, owady żyjące w grupach...