miasto powiatowe w woj. śląskim, na Garbie Tarnogórskim; we wczesnym średniowieczu dobywanie rud ołowiu, srebra, żelaza; 1526-28 osada górnicza otrzymuje prawa "wolnego miasta górniczego"; do 1532 w rękach Piastów opolskich, potem Hohenzollernów, dzieliło losy Śląska (niem. nazwa Tarnowitz); w połowie XVI w. germanizacja; powstają organizacje samopomocy górników; rozwija się jeden z największych w Europie ośrodków górnictwa kruszcowego; w XVI-XVII w. ośr. reformacji; wojna trzydziestoletnia 1618-48 i prześladowania protestantów wywołują regres górnictwa; od poł. XVII do poł. XVIII w. miasto ma charakter rzemieślniczo-handlowy; od 1742 w Prusach; w 2. poł. XVIII w. odżywa górnictwo; 1784-86 otwarto kopalnię i hutę ołowiu i srebra Fryderyk (w XIX w. jedna z najnowocześniejszych w Europie); 1803 pierwsza na ziemiach polskich szkoła górnicza (istniała do 1933); w XIX w. rozwój górnictwa i hutnictwa cynku i żelaza; 1857 połączenie kolejowe; 1919-21 udział mieszk. w powstaniach śląskich; po plebiscycie 1922 w Polsce, miasto powiatowe (do 1975); w czasie okupacji niemieckiej oddziały robocze jeńców brytyjskich, sowieckich, włoskich; 1939-45 niemieckie więzienie sądowe (łącznie ponad 37 tys. osób); obozy pracy przymusowej; po II woj. świat. rozbudowa; 62,1 tys. mieszk. (2002); przem. maszyn. i metalowy (zmechanizowane obudowy ścian górniczych, instalacje budowlane i in.), chem., odzieżowy, spoż.; węzeł kolejowy (największa w kraju stacja rozrządowa) i drogowy; Katedra i Klinika Psychiatrii Śląskiej Akademii Medycznej; Górnicze Centrum Rehabilitacji Leczniczej i Zawodowej w Reptach; pozostałości zamku Donnersmarcków z XVII w., domy o sklepionych podcieniach z XVI i XVII w., winiarnia H. Sedlaczka zał. 1799 (bawił w niej m.in. Goethe), w kamienicy z XVI-XVIII w. muzeum rud metali nieżelaznych; zabytkowa kopalnia z XVII-XIX w. (rezerwat górniczy); zalana sztolnia Czarnego Pstrąga, zwiedzana w łodzi; skansen maszyn parowych.
- Tarnowskie Góry, miasto wpd. Polsce na...
- GALMAN, (niem., łac.) mieszanina...
- MIASTECZKO ŚLĄSKIE, miasto w , opodal Tarnowskich...