miały za cel przyłączenie Górnego Śląska do odrodzonej Polski; gdy paryska konferencja pokojowa zarządziła na tym terenie plebiscyt, a niem. Grenzschutz (straż graniczna) wzmagał terror antypolski (m.in. zabijając 10 osób podczas strajku górników w Mysłowicach), d-cy POW 17 VIII 1919 zaczęli w kilku powiatach improwizowane i nieskoordynowane I POWSTANIE; kontruderzenie niem. wyparło ponad 9 tys. powstańców i kilkanaście tys. uchodźców poza granicę do Polski. Dla osłony plebiscytu władzę objęła Międzysojusznicza Komisja Rządząca, dysponująca ok. 20 tys. żołnierzy (gł. franc.); wojsko niem. wycofano, lecz pozostała silna policja (Sipo), pod której osłoną bojówki niem. demolowały polskie placówki, w Katowicach zamordowały dra A. Mielęckiego, atakowały żołnierzy franc.; 18 VIII 1920 d-ca POW A. Zgrzebniok z Polskim Komisariatem Plebiscytowym proklamował powstanie w 9 powiatach, gł. katowickim, bytomskim, tarnogórskim, lublinieckim, zabrskim, rybnickim jako zbrojną manifestację polskości; 26 VIII II POWSTANIE zakończono, uzyskując rozwiązanie Sipo i powołanie niem.-pol. policji plebiscytowej na zasadzie parytetu. Niekorzystny wynik plebiscytu spowodował krzywdzące dla Polski decyzje podziału Górnego Śląska; polskie związki zawodowe proklamowały strajk generalny, poprzedzający III POWSTANIE ogłoszone nocą 2/3 V 1921 przez W. Korfantego, który przejął całą władzę jako dyktator; wybuch był dobrze przygotowany wojskowo, z potajemnym wsparciem wojskowym RP (zwł. Dowództwa Okręgu Poznań); Naczelną Komendę Wojsk Powstańczych prowadzili poznańscy pułkownicy: P. Chrobok, M. Mielżyński, ("Nowina, Doliwa"), K. Zenkteller "Warwas", szefem sztabu był mjr S. Rostworowski ("Lubiniec"); komendantem gł. POW pozostawał A. Zgrzebniok; w powstaniu obok Ślązaków uczestniczyło kilka tys. ochotników (studentów, harcerzy, robotników i in.), gł. z Poznania, Krakowa, Warszawy, Lwowa (kadeci), Zagłębia Dąbrowskiego, Łodzi, Radomia, Płocka, Częstochowy; kwesty i in. akcje zaowocowały wsparciem pieniężnym i rzeczowym (np. 50 wagonów żywności, ubrań, opatrunków z Krakowa); zaprzysiężono ok. 40 tys. powstańców w 64 baonach, tworzących podgrupy (pułki), grupy (dywizje); w polu walczyło ok. 26 tys. powstańców w 45 baonach, uzbrojonych w 31 tys. karabinów, 3300 pistoletów, 632 karabiny maszynowe, 700 granatników, 65 tys. granatów; w toku walk sformowano polową artylerię (wyposażoną w broń potajemnie przerzucaną z Polski), osiągając stan 8 baterii; wsparcie ogniowe dawało 16 pociągów pancernych (zwł. w wielkich bitwach pod Kędzierzynem i Górą św. Anny) oraz 6 samochodów pancernych; dobrze przygotowane uderzenie zakończyło się opanowaniem większości terenu plebiscytowego; strona niem. była zorganizowana w oddziałach samoobrony i korpusach ochotników z Rzeszy, łącznie ok. 28 tys. ludzi (w tym 4 tys. w elitarnych oddziałach szturmowych); polskie rozpoznanie POW (potwierdzone przez wywiad WP z Poznania) podawało uzbrojenie niem. na 15 tys. karabinów, 226 karabinów maszynowych, 2600 pistoletów, kilka moździerzy, 500 samochodów i in. pojazdów mech., które uzupełnić miało 30 dział potajemnie przerzuconych z Rzeszy; po zatrzymaniu polskiego natarcia 3 niem. grupy operacyjne pod naczelnym d-cą gen. K. Hoeferem przeszły do kontrofensywy; ok. połowy czerwca wojska franc. rozdzieliły walczących kordonem rozejmowym; 5 VII Korfanty ogłosił koniec powstania, które spowodowało znacznie korzystniejsze dla Polski rozgraniczenie Górnego Śląska z przyznaniem jej obszaru przemysłowego Katowic i Chorzowa.
TAMANEK, CHORZÓW, RATAJ, ZAŁĘSKI, GRZESIK, POLSKA. HISTORIA. PONOWNE TWORZENIE PAŃSTWA POLSKIEGO, ZGRZEBNIOK, JASIONOWSKI, JAROŃ, MIELŻYŃSKI
- powstania śląskie 1919-21, zainspirowane powstaniem...
- BYTOM, miasto na prawach powiatu...