Wien
stolica Austrii, nad Dunajem, w Wiedeńskiej Kotlinie; tworzy odrębny kraj związkowy; 415 km2, 1,5 mln mieszk. (2004); największy w kraju ośr. przemysłu: maszynowego, elektrotechn., środków transportu (lokomotywy, samochody ciężarowe), spoż., włókienniczego, odzieżowego, skórzanego, chem., drzewnego, poligraficznego, porcelany; dzielnice przemysłowe (jak Florisdorf) w płd.-wsch. części W.; centrum handlowo-finansowe kraju; gł. węzeł komunikacyjny; metro; port rzeczny; lotnisko międzynar. Schwechat; siedziba wielu organizacji międzynar. (ONZ, OPEC); Austriacka Akademia Nauk (od 1847); wiele szkół wyższych (uniw. od 1365, akademia sztuk pięknych 1692, politechnika 1815); biblioteki (narodowa, uniwersytecka i in.); muzea (Albertina, Kunsthistorisches Museum), opera i filharmonia (od 1842); ogrody botaniczne (2) i zoologiczny (od 1738); wiele festiwali, konferencji; kongresy międzynar.; parki (Schönbrunn, miejski - miejsce koncertowania Straussów i in.); ogrody; pod Lasem Wiedeńskim (Wienerwald) winnice; gł. zabytek - katedra św. Stefana (XII, XIV-XVI w.) z Bramą Olbrzymów - późnoromańskim portalem głównym, późnogotycką amboną (A. Pilgram, ok. 1500) z autoportretem twórcy jako wspornikiem, katakumbami z 56 sarkofagami i urnami Habsburgów; kościoły: romański św. Ruprechta (XI-XIII w., przebudowany), wczesnogotycki św. Michała (XIII-XIV w.), Minorytów i Augustianów (oba XIV w., przebudowane XVIII w. - w drugim grobowiec arcyksiężnej Marii Krystyny dłuta A. Canovy i krypta z 54 srebrnymi urnami z sercami Habsburgów), Franciszkanów (XIV w., przebudowa XVII w.), St. Maria am Gestade (XIV-XV w., restaurowany 1817-24), Kawalerów Maltańskich (XIV, XIX w.), Dziewięciu Chórów Anielskich (XIV w., z fasadą barokową XVII w.), Kapucynów (1622-32) z cesarską kryptą grobową i in.; pałace: dawna cesarska rezydencja Hofburg (XIII-XIX w.) - obecnie muzeum, letni pałac cesarski Schönbrunn, Belweder (z muzeami); XIX-wieczna reprezentacyjna obwodnica Ring z wieloma gmachami publicznymi: parlament, ratusz, opera, Naturhistorisches Museum, Burgtheater, giełda i in.; liczne budynki secesyjne i modernistyczne z XIX/XX w. (wiedeńska szkoła architektury); wiele pomników, fontann. Historia: dawna osada celtycka, potem rzym. twierdza Vindobona; w XI w. duża osada handlowa, 1030 wzmiankowana jako Vienni; prawa miejskie 1121, 1137; ok. 1130 rezydencja Babenbergów; 1251-76 w ręku króla czes. Przemysława Ottokara II; odtąd (formalnie 1282) we władaniu Habsburgów - w 2. połowie XIV w. stol. monarchii, ośr. handlu i kultury, 1469 biskupstwo; 1485-90 we władzy króla węg. Macieja Korwina; oblegany przez Turków 1529, 1683 wiedeńska odsiecz; ośr. polityki międzynar. (wiedeńskie układy i traktaty); od 2. połowy XVIII w. czołowy ośr. kultury i sztuki, zwł. muzyki eur. (wiedeńscy klasycy, F. Schubert, J. Brahms, G. Mahler, J. Strauss i in.); od 1804 stol. cesarstwa; 1814-15 wiedeński kongres; w XIX w. rozwój przemysłu; 1848 w okresie Wiosny Ludów walki rewolucyjne; od 1861 samorząd miejski; od 1867 stol. monarchii Austro-Węgier, od 1918 Republiki Austrii (z 1/3 mieszk. kraju); 1921 rewolta Schutzbundu; 1938 włączony do Niemiec hitl. (Anschluss); IV 1945 duże zniszczenia w działaniach wojennych; do 1955 podzielony na okupacyjne strefy (amer., ang., franc., sowiecką), potem miejsce wielu konferencji międzynarodowych (1979 zawarcie układu SALT II).
WIEDEŃSKI LAS, MAYERLING, , ECONOMO Konstantin Aleksander von, AUSTRIACKA MUZYKA, WIEDEŃSKA ODSIECZ, WIEN, DANHAUSER Joseph, MUSEUMSQUARTIER, NIEMIECKI TEATR
- Wiedeń, (Wien)
- bitwa pod Wiedniem, stoczona 12 IX 1683 przez...
- Wien, Wiedeń.