termin określający wydarzenia rewolucyjne w , które 1848-49 wybuchały z różnych przyczyn, m.in.: dążenia zjednoczeniowe (Włochy, Niemcy), niepodległościowe (płn. Włochy, kraje monarchii habsburskiej), zmiany ustrojowe (zaprowadzenie republiki - Francja, zniesienie pozostałości feudalizmu - Niemcy, monarchia habsburska), konflikty między robotnikami a właścicielami (Francja, Niemcy), konflikty na tle narodowym (państwa wielonarodowe); W.L. cechowały: powszechność, jednoczesne występowanie w różnych krajach, niejednolitość rewolucyjnych postulatów (od liberalnych do socjalistycznych), kres w postaci klęski i późniejszych represji. W.L. rozpoczęły styczniowe niepokoje we Włoszech (w Wenecji i Palermo), lecz za jej początek uważa się rewolucję lutową we Francji (22-24 II 1848); w marcu doszło do wrzenia w Wiedniu, Budapeszcie, Wenecji, Berlinie, Mediolanie, Parmie i Madrycie; w kwietniu nastrojom rewolucyjnym uległy Węgry, Anglia, Badenia, Rzeczpospolita Krakowska, w maju - Poznań, Frankfurt, w czerwcu - Praga, Bukareszt, w październiku - ponownie Wiedeń, w listopadzie - Rzym; 1849 Węgry ogłosiły niepodległość, wybuchły powstania w Rzeszy (Palatynat, Drezno, Badenia). We Francji po ucieczce króla Ludwika Filipa I władzę przejął Rząd Tymczasowy, który wprowadził wolność prasy, stowarzyszeń, powszechne prawo głosu (dla mężczyzn), zniósł niewolnictwo w koloniach; nowo wybrany rząd II Republiki Francuskiej zarządził wysiedlenie z Paryża bezrobotnych, co przyczyniło się do wybuchu powstania czerwcowego, stłumionego krwawo przez wojsko; kres rewolucji we Francji położył wybór XII 1848 Ludwika Napoleona Bonaparte na prezydenta, który po zamachu stanu 1852 ogłosił się cesarzem Napoleonem III. Rewolucja w Wiedniu zaowocowała ustąpieniem reakcyjnego kanclerza K. Metternicha; monarchią wstrząsnęły wybuchy dążeń niepodległościowych: Węgrów (15 III, Budapeszt), Włochów (18 III, Mediolan i 23 III, Sardynia), Czechów (12 VI, Praga), Polaków (19 III - powołanie Rady Nar. i 1-2 XI Lwów, 6 IV, Kraków - powołanie Komitetu Nar.); 7 IV Węgry uzyskały prawo do własnego rządu (L. Batthyány); cesarz Ferdynand I nadał konstytucję i powszechne prawo głosu, parlament zniósł poddaństwo i uwłaszczył chłopów za odszkodowaniem właścicieli ziemskich; od VII 1848 W.L. słabnie: wojska austriackie pokonały Włochów pod Custozzą, odzyskały Lombardię, stłumiły wiedeńskie powstanie popierające Węgry (31 X), 5 I 1849 zdobyły Budapeszt, III pokonały oddziały wł. pod Novarą (Piemont płacąc wysoką kontrybucję zachował niezależność); 2 XII 1848 na tron wstąpił Franciszek Józef I, który 4 III 1849 ogłosił konstytucję, rygorystyczną wobec krajów członkowskich monarchii; VIII 1849 wraz z oddziałami ros. Austriacy pokonali rewolucję węgierską (powstańcami dowodził gen. J. Bem). Pierwszym etapem W.L. w Niemczech było zwołanie 18 V 1848 do Frankfurtu n. Menem ogólnoniem. parlamentu (Frankfurckie Zgromadzenie Nar.); 3-dniowe krwawe walki ludu z wojskiem (18-21 III) w Berlinie zakończyły się powołaniem "rządu marcowego", złożonego gł. z przedstawicieli burżuazji nadreńskiej, który ogłosił amnestię; wybrano Zgromadzenie Nar., które zajęło się opracowaniem konstytucji, lecz 9 XI król nakazał parlamentowi opuszczenie Berlina i powołał rząd gen. F. Brandenburga, a 5 XII narzucił konstytucję; w zaborze prus. powołano 20 III 1848 w Poznaniu Komitet Nar. Polski, który po uzyskaniu od Fryderyka Wilhelma IV zgody na "reorganizację narodową" zaczął formowanie 4 obozów szkolenia wojskowego, zniósł część obowiązków chłopskich wobec właścicieli ziemskich, co spowodowało oblężenie obozów przez armię gen. F.A. Colomba i 11 IV wymuszenie redukcji liczby polskich żołnierzy do 3 tys. oraz kapitulację Komitetu Nar. i oddziałów pol. w Poznańskiem. Echa W.L. w W. Brytanii ożywiły działalność czartystów żądających rozszerzenie uprawnień wyborczych i reformy parlamentu, ich petycja została 10 IV 1848 odrzucona przez Izbę Gmin. W Danii uchwalono 1849 liberalną konstytucję, przyznającą parlamentowi większe wpływy kosztem absolutyzmu dotychczasowej władzy. W rezultacie W.L. w Europie Środk. uwłaszczono chłopów (26 VII 1848 parlament wiedeński zniósł poddaństwo i pańszczyznę w Galicji), ruchy socjaldemokratyczne w Niemczech rozpoczęły działalność, burżuazja umocniła swą pozycję we Francji, nadano konstytucje, m.in. Prusom oraz czasowo Austrii.
NIEGOLEWSKI, KRASICKI, FRYDERYK VII, SABINA, DĄBROWSKI Bronisław, REWOLUCJA MARCOWA 1848, HABSBURSKO-LOTARYŃSKA DYNASTIA, SZECHENYI, REWOLUCJA LUTOWA 1848 WE FRANCJI, CHOJECKI Edmund
- wiosna ludów, a) ‘koniec lekcji’;...
- lud, wywodzić się z ludu,...
- Wiosna Ludów, rewol. zryw narodów,...