miasto na prawach powiatu, na Wyż. Katowickiej nad rz. Kłodnicą i jej dopływem Bytomką, na obszarze GOP (woj. śląskie); 194,6 tys. mieszk. (2002); duży ośr. przemysłowy: kopalnie węgla kam., koksownia, huta, fabryka maszyn górniczych, urządzeń dźwigowych, lin i drutu, elektrownia cieplna; przem. spoż. (browar, zakłady koncernu Coca-Cola), drzewny, elektroniczny (m.in. montownia wyrobów firmy Nokia, kas rejestrujących, aparatury medycznej), szklarski, gumowy; węzeł gazociągu; siedziby dużych firm (m.in. Mostostalu SA), biur projektowych i placówek naukowych (m.in. Zakład Fizyki Ciała Stałego PAN, Zakład Polimerów PAN, Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN, kliniki Śląskiej Akad. Medycznej); Dom Muzyki i Tańca, Teatr Nowy, Filharmonia Górnicza, Muzeum Miejskie; między Z. a Gliwicami Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku; ośr. wypoczynku świątecznego (w Pawłowie, Rokitnicy, Makoszowach). Najstarsza część miasta - Biskupice - znana od 1243, własność biskupa wrocławskiego (do 1810); od XIV w. w okolicach wytapianie ołowiu i żelaza z rud; od 1327 pod zwierzchnictwem Czech; od 1742 w państwie pruskim; od XVIII w. rozwój przem. hutniczego i górnictwa (1791 uruchomienie pierwszej kopalni węgla kam.); istniejąca od połowy XIX w. kopalnia Królowa Luiza była największa w Europie (wydobycie rzędu 3 mln t rocznie); w 2. poł. XIX w. szybki rozwój miasta (przyłączenie sąsiednich wsi: Biskupic, Mikulczyc, Rokitnicy, Zaborza); 1823 uruchomiono żeglugę na Kanale Gliwickim, 1842 otwarto linię kolejową Gliwice-Świętochłowice, powstały kolejne kopalnie, huty żelaza, koksownie, fabryka kotłów, walcownia rur, fabryka maszyn, gazownia, elektrownia; od 1875 siedziba powiatu (do 1975); pod panowaniem pruskim miastu udało się zachować pol. charakter; 1919-21 jeden z gł. ośr. powstań śląskich; po plebiscycie 1921 pozostało w granicach Niemiec (pn. Hindenburg); prawa miejskie 1922; szybki rozwój przestrzenny i ludnościowy (1927 - ok. 126 tys. mieszk.); w czasie II woj. świat. podobóz obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu; po 1945 powróciło do Polski; muzea: Miejskie (śląskiego rzemiosła artystycznego) i Górnictwa Węglowego; Skansen Górniczy "Królowa Luiza".
ZABRZE
Miejscowości
CZĘSTOCHOWA, REDEN, ŚLĄSKIE WOJEWÓDZTWO