państwo
LUDNOŚĆ. Skład etniczny: 52,8% ludy Hausa, 21% Songhajowie-Dżerma, 10,6% Tuaregowie, 9,8% Fulani, 4,5 Kanuri-Nanga i in.; w miastach 15% ludności; gęstość zaludnienia 10 osób/km2; przeciętna dł. życia: mężczyźni 44 lata, kobiety 48 lat; dominująca religia: islam sunnicki 98,6%.
USTRÓJ. Republika prezydencka; na podstawie konstytucji z 1999 głową państwa prezydent powoływany w wyborach bezpośrednich na 5 lat; parlament jednoizbowy: Zgromadzenie Narodowe, 83 czł., kadencja 5-letnia; władza wykonawcza w rękach rządu, premiera powołuje prezydent; podział administracyjny na 7 departamentów i okręg stołeczny (Niamej).
WARUNKI NATURALNE. Większość obszaru N. zajmuje Sahara rozpościerająca się od północy po część środk. kraju; ukształtowanie pow. wyżynne, w części płn.-wsch. płaskowyż Dżado, w środk. płaskowyż Air (najw. szczyt Bagzane, wys. 2022 m); na wsch. pustynna niecka Ténéré, na zach. niecka Talak; na płd.-zachodzie dolina rz. Niger, gł. rejon upraw; klimat na północy zwrotnikowy kontynentalny suchy, na południu podrównikowy suchy; średnie temp. miesięczne od 24C w styczniu do 34C w maju; średni roczny opad ok. 100 mm (na płd.-zach. ok. 600 mm); krótka pora deszczowa czerwiec - wrzesień, całkowita susza od listopada do marca; charakterystyczny suchy gorący wiatr harmattan; roślinność pustynna lub półpustynna, na płd. sawanny z kolczastymi akacjami i baobabami wzdłuż uedów; rzeki gł. okresowe: Dallol Bosso, Dillia, Adaoua, Tafasaset, jedyna rz. stała Niger; na płd.-wschodzie wielkie, graniczne jez. Czad; bogaty świat zwierzęcy, m.in. bawoły, lwy, słonie, krokodyle, hipopotamy.
GOSPODARKA. Jeden z najbiedniejszych krajów Afryki, o najw. w świecie (po Etiopii) wskaźniku analfabetyzmu (89%); podstawą gospodarki prymitywne rolnictwo i wydobycie rud uranu, eksportowanego z braku dróg liniami lotniczymi; nadto słabo eksploatowane złoża rud miedzi, molibdenu, żelaza, fosforytów, kasyterytu, węgla kamiennego; uprawa prosa, sorga, kukurydzy, ryżu, batatów, orzeszków ziemnych, trzciny cukrowej, bawełny; hodowla kóz, bydła, owiec, osłów, wielbłądów; słabo rozwinięty przem. spoż., włókienniczy, skórzany, cementowy, chem., metalowy; rozwinięte rzemiosło (gł. tkactwo, garncarstwo, wyroby z miedzi i skóry); niespełna 4 tys. km linii kolejowych, słaba sieć drogowa (dwie drogi transsaharyjskie: z Algierii do Nigerii i z Mali przez Niamej do Beninu); duża rola transportu karawanowego i lotniczego.
HISTORIA. Region zamieszkany już w epoce neolitu, co potwierdzają zachowane rysunki naskalne; w VII w. n.e. powstało tu królestwo Kanem ze stol. w Bornu, zislamizowane w XI w., które podporządkowało sobie królestwo Songhaj oraz kilka państewek ludów Hausa mających charakter osad na szlakach karawanowych; w części płn. dominowały koczownicze plemiona berberyjskie Tuaregów; 1591 marokańska dyn. Sadytów podporządkowała sobie Songhaj, natomiast pozostałe państewka były terenem półkolonialnej penetracji oraz wywozu niewolników najpierw przez handlarzy arabskich, później europejskich; w XIX w. większość obszaru opanowały plemiona Fulbe; pod koniec stulecia rozpoczęła się kolonizacja franc., której pierwszym etapem była ustanowiona 1904 kolonia Górny Senegal-Niger, 1911 włączona do Franc. Afryki Zachodniej, 1922 wydzielona jako samodzielna kolonia N. (przy stałym oporze zbrojnym Tuaregów); 1958 po referendum we franc. posiadłościach kolonialnych N. stał się autonomiczną republiką, a 1960 zyskał niepodległość i przystąpił do ONZ; pierwszy prezydent H. Diori został obalony 1974 przez wojskowy zamach ppłk. Seyni Kountché; rządy monopartii (Ruch Nar. na Rzecz Rozwoju Społ., MNSD); od śmierci Kountché (1987) stopniowa liberalizacja, 1989 i 1992 referenda konstytucyjne, wprowadzenie systemu wielopartyjnego, wybory, zwycięstwo demokratycznej opozycji, która zawiązała Sojusz na Rzecz Przemian (9 partii); pozwoliło to m.in. na podpisanie zawieszenia broni z Frontem Wyzwoleńczym Tuaregów, wciąż zabiegających o niezależność; I 1996 przewrót wojskowy gen. I. Bare Mainassara, władzę przejęła Rada Ocalenia Nar. pod jego przewodnictwem; Tauregów praktycznie wyparto z kraju, parlament i rząd rozwiązano, konstytucję oraz działalność partii polit. zawieszono; w tymże roku wprowadzono nową konstytucję, umacniającą władzę prezydencką oraz przeprowadzono wybory (VII 1996), na mocy których Mainassara ogłosił się zwycięzcą (kontrkandydatów osadzono w areszcie domowym); 1997-99 silny ruch opozycyjny, wsparty przez Tuaregów, doprowadził do obalenia i zamordowania Mainassary; 1999 wprowadzono kolejną konstytucję i przeprowadzono wybory, prezydentem został Tandja Mamadou, jeden z liderów opozycji; 2005 kraj doświadczony straszliwą klęską głodu (najw. w tym rejonie od 80 lat), spowodowaną ubiegłoroczną suszą i klęską szarańczy; międzynar. organizacje humanitarne winią rząd Nigru za ślamazarność w powiadomieniu mediów o dziejącej się tragedii; na przeszkodzie w udzieleniu pomocy stoi też zacofanie cywilizacyjne kraju (brak dróg, kolei, sprawnej administracji).
BURKINA FASO, BENIN