WARUNKI NATURALNE. Środowisko geogr. zróżnicowane; 86% pow. A. zajmuje Sahara, uformowana w rozlegle piaszczyste kotliny (Wielki Erg Zach., Wielki Erg Wsch., Irk Idżidi) i skaliste płaskowyże (Hamadat Tinghirt, Irk asz-szajch, Tadmait) zajmujące część środk. kraju; na płn. biegnące równolegle dwa łańcuchy górskie Atlasu (Tellski i Saharyjski), przedzielone stepową Wyż. Szottów (900 – 1200 m); na płd. masyw Ahaggar z najw. szczytem kraju (Tahat, 3003 m); niziny aluwialne tylko na wybrzeżu (1200 km linii brzegowej) i w kotlinach rzek. Klimat na płn. podzwrotnikowy, śródziemnomorski; na płd. zwrotnikowy, skrajnie suchy, pustynny; na wybrzeżu średnia temp. lipca ok. 25°C, stycznia 12°C; w środku kraju analogicznie 37 i 14°C (w Ajn Salih maksymalne temp. sięgają 50°C); średni roczny opad na wybrzeżu od 400 na zach. do 1000 mm na wsch.; w górach Atlasu 300–600 mm (sporadycznie zimą kilkudniowa pokrywa śnieżna), na pustyniach 100 mm (w rejonie Ajn Salih 10 mm), częste burze piaskowe i gorące wiatry: samum i hamsun. Rzeki krótkie, miejscami zanikające, uchodzą do M. Śródziemnego; najdłuższa Szalif (ok. 700 km); liczne płytkie słone jeziora zw. szottami, najw. esz-Szarki, el-Hodna, Zahrez Gharbi; suche doliny wyschłych rzek zw. uedami; bogate wody podziemne, wykorzystywane do nawadniania gruntów. Roślinność na płn. śródziemnomorska, zarośla typu makia, dzika oliwka i pistacja; w górach rzadkie lasy, m.in. sosna alpejska, dąb korkowy, jałowiec drzewiasty; na Wyż. Szottów – stepy z trawą alfa; na Saharze roślinność pustynna i półpustynna (bujna w oazach); świat zwierzęcy mocno przetrzebiony, wystepują m.in. gazele, antylopy oryks i adaks, gepard, lis pustynny fenek, skorpiony i jadowite węże; kilka parków nar., najw. Dżurdżura, Akfadu, Tasili.
LUDNOŚĆ. 82% Arabowie, 17% Berberowie (gł. Kabylowie, Tuaregowie); stale malejąca liczba Europejczyków (1994 ok. 60 tys.), emigrujących z powodu islamskich zamachów terrorystycznych; nadto ok. 2 mln Algierczyków na emigracji, zwł. we Francji; wyznania: 99% muzułmanów (gł. sunnitów); ok. 50 tys. katolików (pochodzenia eur.); wysoki przyrost naturalny 27‰; średnia dł. życia: mężczyźni – 65 lat, kobiety – 67 lat; gęstość zaludnienia 14 osób/km2, przy czym 90 procent ludności koncentruje się na wybrzeżu (49% w miastach), pozostali zamieszkują doliny górskie, oazy pustynne, Tuaregowie pędzą koczowniczy tryb życia.
USTRÓJ. Republika od 1962; wg konstytucji z 1976 (nowelizowanej 1989 i 1996) system wielopartyjny, parlament dwuizbowy: Nar. Zgromadzenie Ludowe, 380 czł., kadencja 5-letnia i na prawach izby wyższej Rada Narodu, 144 czł. (w tym 48 mianowanych przez prezydenta), kadencja 6-letnia; głową państwa prezydent wybierany w wyborach powszechnych na 5 lat; 1992–99 stan wyjątkowy, władza w rękach Tymczasowej Rady Nar. (172 czł.) z gen. Liamine Zérualem jako tymczasowym prezydentem na czele, po wyborach 1999 zastąpionym przez Abdelaziza Buteflikę (jednego z historycznych przywódców FWN); kraj dzieli się na 48 wilajatów.
GOSPODARKA. Kraj przem.-rolniczy, ze znacznym udziałem sektora państwowego; podstawą gospodarki wydobycie i przetwórstwo ropy naft. i gazu ziemnego (96% wartości eksportu); nadto eksploatacja złóż fosforytów, pirytów, manganu, rud żelaza, uranu, miedzi, cynku, ołowiu, soli kamiennej, srebra; hutnictwo żelaza, produkcja nawozów sztucznych, przem. chem., elektromaszynowy, włókienniczy, spożywczy; rzemiosło (wyrób dywanów). Rolnictwo w 1/3 skolektywizowane, prymitywne, mało wydajne, wieś przeludniona; uprawa pszenicy, jęczmienia, kukurydzy, buraka cukrowego, brzoskwini, pomarańczy, mandarynek, winorośli, palmy daktylowej, oliwek, warzyw, tytoniu; użytki rolne zajmują 3% pow. kraju, pastwiska 16%; ok. 5% gruntów ornych sztucznie nawadnianych; hodowla owiec, bydła, kóz, wielbłądów; połowy ryb, gł. sardynek i tuńczyka. Sieć komunikacyjna kolejowa i drogowa dobrze rozwinięta w strefie nadmorskiej, kilka ropociągów i gazociągów do portów, w pozostałej części kraju 3 drogi kołowe na płd., transport samolotowy; gł. porty morskie: Algier, Oran, Annaba, Bidżaja, Skikda; kilkanaście lotnisk, w tym 5 międzynar. portów lotn.; uniw. w Algierze, zał. 1879, muzułm. wyższa szkoła teologiczno-prawnicza w Konstantynie, zał. 1895.
HISTORIA. Obszar zamieszkiwany początkowo przez plemiona berberyjskie, od XII w. p.n.e. kolonizowany przez Fenicjan, od IX w. p.n.e. – przez Kartagińczyków; w III w. p.n.e w głębi kraju powstało samodzielne królestwo Numidów (sojusznik Rzymu w wojnach z Kartaginą); od 46 p.n.e. rzym. prowincja Numidia; 429 n.e. podbita i zrujnowana przez Wandalów; 534 zdobyta przez Bizancjum, które podporządkowało sobie wybrzeże, tocząc w głębi kraju stałe walki z plemionami berberyjskimi; od 647 najazdy Arabów, którzy do 711 podporządkowali sobie w całości afrykańskie wybrzeża M. Śródziemnego (kalifat Umajjadów); opór plemion berberyjskich, które przyjęły islam w wersji charydżyckiej do końca VIII w. został przełamany; do większego znaczenia tzw. kraje Maghrebu doszły za panowania berberyjskich dynastii Almorawidów (1036–1147) i Almohadów (1147–1269). Pod koniec XV w. silny napływ muzułm. uchodźców z Hiszpanii, wybrzeże A. stało się bastionem berberyjskich korsarzy atakujących flotę hiszp., która w odwecie 1509–10 opanowała Algier i Oran; wezwani na pomoc Turcy 1519 opanowali cały Maghreb środk. (z wyjątkiem Oranu do 1710 należącego do Hiszpanii) i nadali mu nazwę Algier (przekształconą później przez Francuzów w Algerię); 1830 Algier zdobyli Francuzi, rozpoczynając systematyczny podbój kraju, w którego głębi napotkali silny opór plemion berberyjskich pod wodzą Abd el-Kadera, przełamany ostatecznie 1847; kilka późniejszych powstań krwawo stłumiono, nasilając równocześnie akcję kolonizacyjną (do 1936 ok. 1 mln osadników franc.); 1881 wprowadzono tzw. Kodeks tubylczy ograniczający prawa obywatelskie miejscowej ludności (zniesiony po I woj. świat.); w latach 30. XX w. powstają partie polit. dążące do autonomii A.; podczas II woj. świat. walki aliantów z wojskami franc., podległymi rządowi w Vichy; po wojnie nasilenie dążeń niepodległościowych, 1954 zawiązanie się Frontu Wyzwolenia Nar. (FLN), zbrojna walka o niepodległość; 1958 powstanie w Kairze rządu tymczasowego, który podejmuje rokowania z Francją, gdzie do władzy powraca gen. de Gaulle; równolegle powstaje wojsk. organizacja osadników franc. OAS, przeciwna niepodległości A.; wobec braku sukcesów franc. operacji wojskowych 1959 de Gaulle ogłasza prawo Algierczyków do samostanowienia; 1962 na mocy układu pokojowego w Evian-les-Bains A. uzyskuje niepodległość; 1963 pierwsza konstytucja, nakreślenie programu algierskiego socjalizmu, FLN jedyną legalną partią, prezydentem Ben Bella; 1965 przewrót wojskowy H. Bumediena; w gospodarce pogłębienie tendencji socjalist.: reforma rolna, nacjonalizacja przemysłu (1971 także pól naft.); z czasem rosną trudności gospodarcze i krystalizuje się opozycja fundamentalistów muzułm.; pod koniec lat 80. wrzenie społ., liczne zamieszki; 1989 w referendum ludność opowiada się za reformami rynkowymi i demokratyzacją ustroju; dwukrotne wolne wybory 1990 i 1991 przynoszą zwycięstwo Muzułm. Frontowi Ocalenia (IFO), który jednak nie obejmuje władzy - uniemożliwił mu to 1992 wojskowy zamach stanu i wprowadzenie stanu wyjątkowego; odtąd sytuacja bliska wojnie domowej między wojskami rządowymi a islamskimi ekstremistami (zginęło w niej ponad 110 tys. osób), mnożą się też zamachy terrorystyczne na franc. fachowców; wybory 1997 wygrywają siły wspierane przez armię, prezydentem od 1999 Abdelaziz Buteflika; sytuacja gosp. trudna (w ciągu ostatnich 10 lat XX w. dochód zmalał z 3400 do 1700 euro na osobę, bezrobocie wynosi 33%); wybory 2002 w znacznym stopniu zbojkotowane (głosowało 46% uprawnionych) wygrał rządzący Front Wyzwolenia Narodowego (FLN), który zdobył absolutną większość w parlamencie (199 z 389 mandatów); V 2003 silne trzęsienie ziemi w m. Boumerdes i Thenia (70 km od Algieru); ponad 2,1 tys. zabitych, ok. 9 tys. rannych; z pocz. pierwszej dekady nowego stulecia rysują się oznaki ożywienia gosp.; zmalała też wyraźnie liczba zamachów przeprowadzanych przez fundamentalistów (1995 - 25 tys.; 2003 - 500); w wyborach prezydenckich 2004 ponownie zwyciężył Buteflika.
NUMIDIA, PÓŁKSIĘŻYC, HUDNA, DIB Muhammad, WIELKI ERG WSCHODNI, JUIN, POLISARIO, ORAN, MIDILJA, WARKALA