SAHARA ZACHODNIA

kraj w płn.-zach. Afryce, nad O. Atlantyckim, graniczy z Marokiem, Algierią i Mauretanią; pow. 266 000 km²; 301 tys. mieszk. (2004); ludność gł. pochodzenia berberyjskiego lub mieszana berberyjsko-arabska; nadto niewielka mniejszość franc. i hiszp. oraz 120 tys. Marokańczyków (rzekomo saharyjskiego pochodzenia), osiedlonych 1993 w ramach marokańskiej akcji legalizowania aneksji S.Z.; ok. 70 tys. uchodźców z S.Z. przebywa w Algierii; stol. Al-Ujun 172 tys. mieszk., większe miasta: Ad-Dachla (Dakhla), Asmara; gęstość zaludnienia 1 osoba/km²; przeciętna dł. życia: mężczyźni - 44 lata, kobiety - 47 lat; dominująca religia: islam (sunnici); języki: arabski, berberyjski, hiszpański; jednostka monetarna 1 dirham marokański = 100 centymów.

USTRÓJ. Republika od 1976; status prawny nie w pełni uregulowany; uznawana za niepodległą przez 70 państw (1997), równocześnie od 1979 terytorium zaanektowane przez Maroko, rząd na emigracji (w Algierii).

WARUNKI NATURALNE. Ukształtowanie pow. przeważnie równinne, pustynne (zach. kraniec Sahary); na zach. kamienista wyż. Tirys, na płn. wsch. przedgórze Atlasu (wys. do 823 m), wzdłuż wybrzeża nizina aluwialna; klimat zwrotnikowy, kontynentalny suchy; średnia miesięczna temp. dla Al-Ujun wynosi w styczniu 10°C, w lipcu - 24°C; średni roczny opad ok. 80 mm; brak jezior i stałych rzek (największa: okresowa rz. As-Sakija al-Hamra); wzdłuż wybrzeży zimny Prąd Kanaryjski; roślinność uboga, gł. suchorośla.

GOSPODARKA. Kraj słabo rozwinięty gospodarczo; podstawą utrzymania ludności koczownicza hodowla wielbłądów, owiec i kóz; w nielicznych oazach uprawa palmy daktylowej, jęczmienia, prosa, warzyw; w pobliżu Bukry jedno z najw. w świecie złóż fosforytów (eksploatowane z udziałem kapitału hiszp., niem. i amer.); na płd. bogate nie eksploatowane złoża rud żelaza; rozwinięte rybołówstwo morskie (przybrzeżne); sieć drogowa rzadka, kolejowej brak; porty morskie: Al-Kuwira i Ad-Dachla; lotniska w Al-Ujun i Ad-Dachla.

HISTORIA. Terytorium penetrowane już w starożytności przez kupców fenickich, a następnie przez Rzymian; od XI w. obszar podporządkowany władcom Maroka; w XV w. odkryty i opanowany przez Portugalczyków; od XVI w. pod dominacją hiszp., przy zachowaniu formalnego protektoratu Maroka; w pocz. XX w., po zawarciu porozumień franc.-hiszp. (1900, 1903 i 1912) o strefach wpływów - status kolonii pn. Hiszp. Afryka Zach.; od 1958 hiszp. prowincja zamorska pn. Sahara Hiszp. lub Sahara Zach.; po uzyskaniu niepodległości przez Maroko (1956) i Mauretanię (1960) przedmiot roszczeń ze strony obu krajów, uzasadniany w pierwszym wypadku względami historycznymi, w drugim etnicznymi; po odkryciu (1963) bogatych złóż fosforytów wzrost napięć; 1973 powstał Front Wyzwolenia Sahary Zach. POLISARIO, domagający się niezależności kraju; 1975 zawarto trójstronny układ między Hiszpanią, Marokiem i Mauretanią, na mocy którego Hiszpania wycofała się z protektoratu w S.Z, a jego terytorium podzieliły między sobą dwa pozostałe kraje; 1976 Front POLISARIO proklamował niepodległość kraju pn. Saharyjska Arabska Republika Demokratyczna, ogłosił konstytucję, powołał władze ustawodawcze i wykonawcze, doprowadzając do uznania republiki przez kilkadziesiąt państw; 1979 Mauretania zrzekła się roszczeń, natomiast Maroko zbrojnie anektowało cały obszar S.Z., który stał się terenem wieloletniej walki partyzanckiej o niepodległość, prowadzonej przez POLISARIO; 1988-91 mediacje ONZ zaowocowały rozejmem, na mocy którego Maroko zobowiązało się do przeprowadzenia referendum wśród ludności S.Z., mającego przesądzić o przyszłości tego terytorium, termin referendum, mimo nacisków międzynar., jest wciąż przesuwany; 2000 doszło w Londynie i Berlinie do kilku spotkań stron zaangażowanych w konflikt, nadal jednak bez efektu; 2002 prezydent nie uznawanej w świecie Arabskiej Republiki Demokratycznej Sahary, a zarazem sekretarz generalny POLISARIO Mohamed Abdelaziz zwolnił w geście humanitarnym kilkunastu więźniów marokańskich (spośród blisko 1,5 tys. jeńców przetrzymywanych ponad 20 lat), przypominając światu o wciąż nie przeprowadzonym referendum niepodległościowym; V 2004 Rada Bezpieczeństwa ONZ uchwaliła rezolucję wzywającą Maroko i separatystów z Frontu Polisario do wcielenia w życie opracowanego pod patronatem sekretarza gen. ONZ (przy udziale Algierii, Mauretanii i Hiszpanii) planu pokojowego (5 lat autonomii Sahary Zach. w ramach Maroka, a następnie referendum niepodległościowe), ale Maroko go odrzuciło; blisko połowa ludności wegetuje w zagranicznych obozach dla uchodźców, a rząd Maroka sprowadza na ich miejsce swoich osadników; 2004 mediator z ramienia ONZ James Baker (b. sekretarz stanu USA) podał się do dymisji, ze względu na stałe blokowanie jego inicjatw przez Maroko; Rada Bezpieczeństwa ONZ też jest bezradna, bo na straży interesów Maroka stoi Francja; wojna trwa już 28 lat.

• Sahara Zachodnia, kraj wzach. Afryce nad...
• LUDOWY FRONT WYZWOLENIA SAHARY ZACHODNIEJ, .
• Wielki Erg Zachodni, rozległa pustynia piaszczysta...