Al-Mamlaka al-Magkribijja, Królestwo Maroka
LUDNOŚĆ. Skład etniczny: 70% Arabów, 30% Berberów; nadto ok. 1,8 mln Marokańczyków za granicą, m.in. 720 tys. we Francji, 190 tys. w Holandii, 170 tys. w Belgii; gęstość zaludnienia 68 osób/km2; w miastach zamieszkuje 50% ludności; przeciętna dł. życia: mężczyźni - 61 lat, kobiety - 65 lat; wyznania: 99,6% muzułmanie sunnici, ok. 70 tys. chrześcijan, gł. katolików, 20 tys. żydów.
USTRÓJ. Dziedziczna monarchia parlamentarna na podstawie konstytucji z 1996; głową państwa król o szerokich uprawnieniach ustawodawczych i wykonawczych (od 1999 Mohammed VI); parlament dwuizbowy; izba wyższa zw. Izbą Radców - 270 czł., wybieranych na 9 lat w wyborach pośrednich (przez gremia wyborcze rad gminnych i organizacje zawodowe), przy czym 1/3 składu jest odnawiana co 3 lata; izba niższa zw. Izbą Reprezentantów - 325 deputowanych, wybieranych w głosowaniu powszechnym na 5 lat; premiera rządu powołuje król; ministrów również król na wniosek premiera; kraj składa się z 37 prowincji (w tym 4 w Saharze Zach.) i 2 prefektur miejskich (Rabat i Casablanca).
WARUNKI NATURALNE. M. leży w zach. części gór Atlasu; przez środek kraju przebiega od płd.-zach. na płn.-wsch. pasmo Atlasu Wysokiego (najw. szczyt Dżabal Tubkal 4165 m), równolegle do niego ciągnie się od strony płn. pasmo Atlasu Średniego (najw. szczyt Bu Nasr 3340 m), a od strony płd. pasmo Antyatlasu; wzdłuż wybrzeży M. Śródziemnego łańcuchy górskie Rifu (najw. szczyt Tidighin 2456 m) oddzielone od Atlasu Średniego obniżeniem Tazy (600 m), będącym jedynym dogodnym przejściem do Algierii; całą płd. i płd.-wsch. część M. zajmują obszary pustynne stanowiące kraniec Sahary; obszary nizinne nadające się do zamieszkania rozciągają się wzdłuż wybrzeży O. Atlantyckiego oraz dolnego biegu rz. Muluja wpadającej do M. Śródziemnego; klimat podzwrotnikowy, z wyjątkiem wybrzeży kontynentalny, suchy, lub skrajnie suchy; opady niewielkie, w paśmie Atlasu Średniego do 1000 mm, w pozostałej części kraju jeszcze niższe, na płd.-wschodzie nawet poniżej 50 mm; średnie temp. sierpnia na wybrzeżach Atlantyku 22-23C (wpływ zimnego Prądu Kanaryjskiego, który przynosi latem mgły), na płd. wschodzie do 30C; w górach strefowość klimatyczna; zimą temperatury poniżej zera; gł. rzeki: Umm ar-Rabija i Muluja wykorzystywane do nawadniania; na płd.-wschodzie tylko rz. okresowe; krajobraz przeważnie pustynny lub półpustynny, zarośla typu makia, lasy jedynie w górach.
GOSPODARKA. Kraj rolniczo-przemysłowy; podstawą budżetu wpływy od gastarbeiterów oraz z turystyki (ok. 5 mln turystów rocznie); rolnictwo przeważnie na obszarach sztucznie nawadnianych; uprawa jęczmienia, pszenicy, kukurydzy, roślin strączkowych, palmy daktylowej, oliwek, drzew cytrusowych, winorośli, warzyw, buraków cukrowych, sorga, tytoniu; hodowla owiec, kóz, bydła, osłów, mułów, wielbłądów; rybołówstwo morskie, gł. połów sardynek; znaczący przemysł wydobywczy, m.in. fosforytów (IV miejsce w świecie), rud żelaza, manganu, ołowiu, cynku, srebra, antymonu, niklu, molibdenu, kobaltu, ropy naft. i gazu ziemnego, węgla kamiennego; rafinerie ropy naft., montownie samochodów, przem. chemiczny, materiałów bud., odzieżowy, skórzany, metalowy, elektromaszynowy, stoczniowy, cukrowniczy, młynarski, olejarski, winiarski, piwowarski; sieć komunikacyjna w części płn.-zach. dobrze rozwinięta; szkolnictwo elementarne oparte na systemie koranicznym, kilkanaście szkół wyższych.
HISTORIA. Terytorium zasiedlone w starożytności przez koczownicze plemiona Berberów, na wybrzeżu faktorie Fenicjan; część nadmorska od VI w. p.n.e. pod panowaniem Kartaginy; 40-429 n.e. prowincja rzymska; 429-534 spustoszone przez Wandalów, a następnie podporządkowane Bizancjum przez Justyniana; 705-711 podbite przez Arabów, uległo przymusowej islamizacji; 788-921 rządy dynastii Idrysów, rozkwit kultury muzułmańskiej, stolicą Fez; X w. rozpad państwa spowodowany najazdem egipskich Fatymidów; 1061-1147 rządy berberyjskiej dynastii Almorawidów, przeniesienie stol. do Marrakeszu; 1147-1269 dynastia Almohadów, podporządkowanie sobie terytoriów Tunezji, Trypolitanii, Algierii, Andaluzji, okres świetności i potęgi, kontynuowany przez dynastię Marynidów (1269-1465), która jednak 1340 została zmuszona do wycofania się z Hiszpanii; w XV w. rozpoczyna się kolonialna penetracja Europejczyków, którzy w ciągu stulecia zajmują całe wybrzeże atlantyckie M. (m.in. Hiszpanie zajmują Melillę, Portugalczycy Ceutę i Tanger); mimo chaosu i upadku gosp. do końca XIX w. kraj utrzymuje polityczną niepodległość, lawirując między rywalizującymi o wpływy mocarstwami; 1904 tajny układ Francji z Hiszpanią ustala strefy wpływów; 1906-12 franc. podbój M., ustanowienie protektoratu, ze strefą hiszp. na północy (kraina historyczna Ar Rif) i Tangerem jako miastem międzynar.; 1921 powstanie Berberów w strefie Ar Rif pod wodzą Abd el- Krima, proklamowanie niepodległej republiki Rif, zlikwidowanej przez Hiszpanów 1926; zbrojne niepokoje także w części franc.; podczas II woj. świat. Tanger od 1940 zajęty przez Hiszpanię; część franc. w strefie rządów Vichy, 1942 zajęta przez wojska amer.-bryt.; po wojnie wzrost nastrojów niepodległościowych, Francuzi wypędzają sprzyjającego tym tendencjom sułtana Mohammeda, by po kolejnym powstaniu w Rifie i wydarzeniach w Casablance (1955) zezwolić na jego powrót; 1956 uzyskanie niepodległości (z zachowaniem przez Hiszpanię enklaw Ceuty i Melilli), przystąpienie do ONZ; 1957 proklamowanie królestwa M.; 1961 przejęcie władzy przez Hasana II, syna Mohammeda, ustanowienie konstytucji (zawieszonej do 1970); 1974 po przyznaniu przez Hiszpanię prawa do niepodległości Saharze Zach., podporządkowanie sobie jej terytorium (tzw. zielony marsz 1976) mimo oporu Frontu Wyzwolenia Sahary POLISARIO; negocjowane od 1988 z Frontem referendum ludności w sprawie przynależności Sahary Zach. jest wciąż odkładane, m.in. w wyniku przesiedleń ludności marokańskiej na terytorium Sahary i prób przyznania jej prawa do udziału w głosowaniu; jako państwo arabskie w polityce zagranicznej M. zajmuje pojednawcze stanowisko wobec Izraela; podczas wojny w Zatoce Perskiej po stronie Kuwejtu; od 1994 rosnące napięcia w stosunkach z Algierią popierającą niezależność Sahary Zach.; 1996 podpisanie porozumienia z Unią Eur. o utworzeniu do roku 2010 strefy wolnego handlu, a także nowa konstytucja przyjęta w referendum; 1997 wolne wybory, premierem Abd ar-Rahman Jusufi (Blok Demokratyczny); po śmierci Hassana II (1999) na tronie jego syn Mohammed VI, który przystąpił do liberalizacji ustroju; IX 2002 odbyły się pierwsze od 40 lat rzeczywiście demokratyczne wybory do parlamentu, władzę zachowała rządząca koalicja socjalistycznego premiera Abderrhmana Jusufiego, ale także fundamentaliści zwiększyli stan posiadania z 14 do 37 mandatów (w 325-osobowym parlamencie); dzięki osobistej decyzji króla (bezprecedensowej w świecie arabskim) 10% miejsc przypadło kobietom; przeprowadzono zmiany w kodeksie rodzinnym, m.in. podwyższono wiek uprawniający do małżeństwa z 15 do 18 lat, nadano kobietom prawo do rozwodu, do roszczeń majątkowych; doniosłym posunięciem Mohammeda VI było powołanie dekretem królewskim (I 2004) Komisji Sprawiedliwości i Pojednania (IER), w celu ujawnienia zbrodni popełnionych od chwili uzyskania niepodległości (1956), a więc praktycznie za panowania Hasana II (rzecz bez precedensu w świecie muzułmańskim); procedura płynąca z przesłań islamu wyklucza publiczne wskazywanie oprawców, niemniej w ciągu roku działalności IER przesłuchała 22 tys. świadków, którzy wskazali na 16 tys. ofiar; mają oni, bądź ich rodziny, otrzymać zadośćuczynienie finansowe; w polityce społecznej Maroko realizuje pospieszny plan zaopatrzenia mieszkańców wsi w wodę, która do 2007 roku ma dotrzeć do 90% populacji (2001 dostęp miała 1/3 ludności); w polityce zagr. nastąpił wzrost napięcia w stosunkach z Hiszpanią, czego wyrazem był najpierw spór o maleńką wysepkę przybrzeżną Perejil, a następnie (2002) wystąpienie premiera M. wzywające rząd hiszp. do zakończenia trwającej 600 lat "okupacji Ceuty i Melilli" (enklaw hiszp.); na wizerunek Maroka wciąż rzutują akty terroru dokonywane przez islamistów, mimo prowadzonej przeciw nim kampanii pod hasłem "dość pobłażliwości" i postawienia przed sądami w samym 2003 roku ok. 2000 "bojowników"; II 2004 trzęsienie ziemi o sile 6,5 w skali Richtera z epicentrum pod dnem morza w Cieśn. Gibraltarskiej doświadczyło rejon m. Al-Husajma (na wybrzeżu śródziemnomorskim) zamieszkanym przez Berberów; kilka tys. osób utraciło domostwa, ok. 300 ofiar śmiertelnych; państwo czł. Ligi Państw Arabskich, Unii Maghrebu Arabskiego i do 1984 OJA.
ATLAS, MELILLA, BANI MALLAL, MOHAMMED VI, AL-MAMLAKAH AL-MAGHRIBIYAH, WADŻDA, SIDI MOHAMED, RABAT, DŻADIDA, AL-, SAHARA ZACHODNIA- Maroko, kraj arab. w pn.-zach.(...)
- Maroko, (Królestwo Maroka)
- KRÓLESTWO MAROKA,