organizacje skupiające pracowników różnorodnych branż. Tworzone od XIX w. w celu ochrony interesów robotników w warunkach bezwzględnego wyzysku. Najwcześniej powstały w W. Brytanii, gdzie dopuszczono je już w 1824, potem też we Francji (1864), Niemczech i innych krajach zach. Europy. Najsilniejsze były z.z. bryt. (Trade Union Congress od 1875) oraz niem. Amer. z.z. powstały trwale w 1881 (American Federation of Labor). Na ziemiach pol. pojawiły się w końcu XIX w. przyjmując najczęściej podobnie jak w Europie charakter albo socjalist., albo chrześc. rzadziej nar. W latach PRL istniały z.z. wyłącznie kontrolowane przez PZPR. Pierwszy zarejestrowany niezależny z.z. 10 XI 1980 to NSZZ "Solidarność". W latach stanu wojennego powstała także silna prorządowa centrala związkowa OPZZ.
- ZWIĄZKI ZAWODOWE, społeczne organizacje...
- związki zawodowe, masowe, dobrowolne organizacje...
- wolne związki zawodowe, poprzedzające "Solidarność"...