Reklama

ŻYDOWSKA MUZYKA

początki sięgają 3000 p.n.e., jednak zachowało się niewiele źródeł, które pozwoliłyby dokładniej określić jej charakter (pewnej wiedzy dostarczają tu freski egipskie, a także fragmenty Pięcioksięgu Mojżesza); w okresie I Świątyni (X-VII w. p.n.e.) rozwijano i przekształcano formy stanowiące spuściznę po kulturach muz. Egiptu i Mezopotamii: psalmy, panegiryki, zawołania hołdownicze; charakterystyczny staje się śpiew antyfonalny, instrumentarium stanowią trąby, harfy, kitary; w okresie II Świątyni (po niewoli babilońskiej 721-515 p.n.e.) muzyka na stałe wchodzi do liturgii; ostatecznie kształtuje się śpiew responsorialny, do kilkunastu nawet wykonawców liczą zespoły wokalne i instrumentalne towarzyszące obrządkowi religijnemu (co wywoływało niekiedy ostre sprzeciwy kapłanów); po zburzeniu Świątyni pojawiają się nowe formy religijności (powstanie nowego typu domu modlitwy - bóżnicy, synagogi), a wraz z nimi nowa muzyka (tzw. śpiew synagogalny): proste, śpiewane modlitwy ludu, kontrastujące ze skomplikowanymi - kapłańskimi (instytucja kantora); w synagodze nie wolno było jednak uprawiać muzyki instrumentalnej. W okresie diaspory (po 70 n.e.) m.ż. dzieli się wyraźnie na ludową (kultywowaną przez izolowane społeczności Żydów orientalnych) i artystyczną, rozwijającą się za sprawą Żydów osiedlających się w Europie Zach.; najciekawsze cechy stylistyczne ma muzyka Żydów hiszp. (sefardyjczyków), nawiązujących świadomie do tradycji liryki dworskiej (stroficzność, liczne pieśni taneczne i miłosne); po wypędzeniu Żydów z Hiszpanii znaczna ich liczba znalazła się we Włoszech, gdzie udało im się stworzyć w muzyce ciekawą syntezę własnej tradycji z dokonaniami XVII-wiecznych wł. szkół muz. (m.in. weneckiej); podobne syntezy, wzbogacające m.ż., można było obserwować w Niemczech i Niderlandach. W Europie Środk.-Wsch. rdzenne elementy żydowskiej kultury muz. nakładały się na miejscowe zapożyczenia orientalne, co sprzyjało ukształtowaniu własnego stylu, charakterystycznego dla Żydów aszkenazyjskich; w stylu tym znacznie silniejsze są elementy mistyczne (szczególnie uwidoczniły się w okresie rozkwitu chasydyzmu, od XVIII w.), następuje także renesans śpiewu synagogalnego. W XIX w. wśród Żydów aszkenazyjskich popularna staje się forma wodewilu, powstają liczne zespoły muz. i kapele wiejskie (zw. klezmerskimi), przygrywające w czasie uroczystości żydowskich, a także teatrzyki (np. teatr Goldfadena); w XX w. na formy te zaczęły oddziaływać musicalowe wpływy zach., co zmieniło nieco repertuar zespołów i ukształtowało specyficzne maniery wykonawcze (sentymentalny liryzm manifestujący się w przewadze tonacji molowych lub przeciwnie: żywiołowa rytmiczność tańców, synkopowane rytmy, melizmaty). Muzykę ludową w jej mało zmienionym kształcie można spotkać w enklawach żydowskich w Azji i Afryce wsch. (Jemen, Irak, Afganistan, azjatycka część Turcji, Etiopia, Indie); najczystsze postaci tej muzyki występują u Żydów jemeńskich. Profesjonalna m.ż. rozwija się gł. w Izraelu; od 1948 poszukiwano sposobu scalenia w styl narodowy rozmaitych wzorów muz., manier stylistycznych i tradycji, jakie wnosili ze sobą przybysze napływający do Palestyny już od 1881; większość kompozytorów izraelskich ma za sobą studia na renomowanych uczelniach muz. w USA i Europie Zach. (M. Kopytman, I. Sadai, M. Barolsky, J. Radzyński), zaś wykonawcy - współpracę z wybitnymi orkiestrami i dyrygentami światowymi. Gł. ośr. życia muz. Izraela są Jerozolima (Wielka Orkiestra Symfoniczna Radia Izraelskiego) i Tel Awiw (Izraelska Orkiestra Filharmoniczna, zał. 1936 jako Orkiestra Symfoniczna Palestyny); organizowane są liczne konkursy wykonawcze (m.in. Międzynar. Konkurs Harfowy i Międzynar. Konkurs Pianistyczny im. A. Rubinsteina) i festiwale pieśni. Zainteresowanie przeszłością muz. Żydów zaznacza się wśród izraelskich grup rockowych, które także starają się łączyć elementy kultur muz. różnych narodów zamieszkujących Bliski Wschód; na całym świecie działają zespoły kultywujące tradycje klezmerskie (USA, W. Brytania, Holandia, Polska - grupa "Kroke"); wzrasta również zainteresowanie mistrzowskim śpiewem synagogalnym (chóry kantorów w Jerozolimie, Moskwie, Petersburgu; kursy śpiewacze dla młodych adeptów tej sztuki).

Reklama

Podobne hasła:

Encyklopedia Internautica
Reklama
Reklama
Reklama