PIOSENKA

najpopularniejsza forma muzyki lekkiej; krótki utwór słowno-muzyczny oparty na charakterystycznym zwrocie lub metaforze (tzw. szlagwort, hook), stanowiącym najczęściej tytuł p.; najczęściej spotykane formy p. to p. kupletowa (kolejne zwrotki oparte są na tej samej melodii), p. bluesowa oraz p. zwrotkowa, w której stałym elementem jest refren, zaś zmiennym - w zakresie tekstu - zwrotka, która otrzymuje stałą melodię; p. klasyfikuje się ze względu na formę muzyczną (rock - ze wszystkimi odmianami, blues, soul, ballada, ragtime, country, reggae, rap), miejsce wykonania (kabaretowa, kawiarniana, turystyczna), status wykonawcy lub odbiorcy, dominujący temat (p. miłosna, p. religijna, p. polityczna); we współczesnej kulturze muzycznej istotną rolę odgrywa p. poetycka, w której podstawowym nośnikiem wartości jest tekst liryczny; niekiedy autor tekstu jest sam kompozytorem melodii i wykonawcą - mówi się wówczas o p. autorskiej (J. Brel, G. Brassens, W. Wysocki, B. Okudżawa, L. Długosz, J. Kaczmarski, P. Gintrowski). Pojawienie się p. wiązało się z wyraźnym artystycznym oddzieleniem pieśni religijnej od świeckiej, towarzyszącej rozrywkom; ważną rolę w czasie rewolucji 1789 odgrywa p. polityczna, śpiewana na ulicach zbuntowanego Paryża; ze środowiskiem Caveau Moderne wiąże się nazwisko pierwszego zawodowego piosenkarza - J.-P. Bérangera; 1878 na Montmartrze w Paryżu powstaje pierwszy kabaret artystyczny, Klub Hydropatów; 1881-96 działa w Paryżu kabaret literacki "Le Chat Noir", 1901-02 w Berlinie powstaje Buntes Theater, zaś równocześnie w Monachium z inicjatywy tamtejszych artystów rozpoczyna występy kabaret Elf Scharfrichter; pierwszym pol. kabaretem jest krakowski Zielony Balonik (1905), z którym współpracowali znani pisarze, malarze, muzycy i aktorzy (m.in. T. Żeleński-Boy, W. Noskowski, J.A. Kisielewski); kolejne teatrzyki rewiowe i kabarety w okresie 1916-39 służą rozwojowi sztuki piosenkarskiej (m.in. , "Argus", "Qui pro Quo", "Morskie Oko"); od początku lat 30. kreatorem nowości piosenkarskich stają się, coraz bardziej masowe, film, radio i po wojnie telewizja; kolejnym etapem są nowe techniki rejestracji dźwięku (płyta gramofonowa - analogowa i cyfrowa, taśma i kaseta audio/wideo); p. przestaje być związana z miejscem wykonania (kabaret, teatrzyk rewiowy, musical, kino), przez co traci swą "jednorazowość" i komercjalizuje się. W latach 50. i 60. bardzo szybko rozwija się przem. muzyczny z wyspecjalizowanymi metodami marketingu i reklamy, promujący wykonawców i style muzyczne. W Polsce w 1. poł. lat 50. pod wpływem stalinowskiej estetyki następuje ideologizacja muzyki popularnej, w której p. zastąpiono pieśnią masową, opiewającą trud pracy i budowy socjalizmu; starano się wyeliminować wszelkie wpływy zachodnie: jazz, musical, a także oddziaływanie tradycji rodzimych kabaretów i rewii międzywojennych; odrodzenie tych gatunków nastąpiło po 1956 (STS, "Bim Bom", "Piwnica pod Baranami", , "Kabaret Starszych Panów"); ważnym czynnikiem w rozwoju pol. piosenki było otwarcie na Zachód, zwłaszcza na jazz i muzykę, zwaną "młodzieżową" lub big-beatem ("The Beatles", "The Animals", "The Rolling Stones"); rodzime zespoły ("Czerwono-Czarni", "Niebiesko-Czarni", "Czerwone Gitary", "Blackout", grupy Cz. Niemena) wzorując się na grupach zach. tworzą muzykę młodego pokolenia i przez nie same wykonywaną; równolegle powstaje muzyka estradowa (najpopularniejsi piosenkarze: M. Koterbska, S. Przybylska, I. Santor, R. Rolska, J. Połomski, M. Wojnicki, B. Łazuka, A. Jantar, M. Rodowicz) oraz typowo taneczna; p. inspirowane folklorem wykonują utrzymywane przez państwo zespoły pieśni i tańca (, ). P. staje się w niektórych sytuacjach znakiem przynależności pokoleniowej (np. twórczość B. Dylana czy J. Baez towarzyszyła ideologii hippisów i ruchowi protestu społ.). Na pocz. lat 80., w okresie posierpniowym i po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce takim znakiem przynależności do pokolenia buntu stał się rock we wszystkich jego odmianach (m.in. grupy "Perfect", "Maanam", "Republika", "Lombard", "TSA"); w połowie lat 80. kultura oficjalna znacznie zneutralizowała buntowniczy wymiar pol. rocka, gł. poprzez jego komercjalizację. W 2. poł. XX w. p., wytwarzała całe kompleksy mód, kreowała także idoli (np. F. Sinatra, B. Crosby, E. Presley, J. Joplin, J. Lennon, J. Hendrix, Madonna, M. Jackson, F. Mercury), oddziałujących za pośrednictwem potężnych mediów i wielkich nakładów finansowych (listy przebojów, masowe koncerty na stadionach, tzw. wideoklipy) na masową wyobraźnię. Współczesna p. wykorzystuje zawsze tradycyjne elementy, dążąc do realizacji podstawowych wątków kultury masowej (erotyzm, sensacyjność, groza lub codzienność). P. przypisuje się głównie funkcje rozrywkowe, ma ona bawić w sposób nieskomplikowany; przeciw takiemu pojmowaniu roli p. protestują bardziej ambitni jej twórcy, zderzając się jednak najczęściej z nieprzejednanymi prawami rynku muzycznego.

• piosenka, przysłuchiwać się...
• piosenka, utwór słowno-muzyczny,...
• piosenka, „uwaga nauczyciela...