nazwa nadana popularnemu pierwotnie w USA typowi spektaklu muzycznego, na ogół dwuaktowego, składającego się z dialogów, partii śpiewanych, piosenek solowych i ansambli (duety, tercety, chóry) oraz partii tanecznych. Mimo że wykazuje pokrewieństwa z europejską operetką, to jednak różni się od niej brakiem uwertury i rozbudowanego finału, a także charakterem libretta, przeważnie zawierającego elementy realistyczne; autorami librett musicalowych są przeważnie współcześni pisarze; niekiedy adaptuje się utwory należące do klasyki światowej (np. Nędznicy W. Hugo, Koty T.S. Eliota). Tekst ma w m. znaczenie nadrzędne wobec muzyki, w związku z tym kładzie się większy nacisk na technikę aktorską wykonawców, wymagającą niekiedy znacznej sprawności fizycznej i wszechstronności tanecznej. Narodziny m. wiąże się przeważnie z przeniesieniem w 2. poł. XVIII w. na grunt amerykański tzw. opery żebraczej (The Beggar's Opera J.Ch. Pepuscha i J. Gaya); klasyczne arie zastąpiono piosenkami, dodając nowe, bardziej aktualne teksty. Pierwszymi prawdziwymi m. były The Black Crook Ch. Barrasa i G. Opertiego (1866), Evangeline E. Rice'a wg eposu H. Longfellowa. Rozwój techniki teatralnej i umiejętności reżyserskich w latach 20. XX wieku umożliwił realizację spektakli z dużą obsadą, skomplikowanych inscenizacyjnie; najbardziej znani kompozytorzy tego okresu to m.in. G. Gershwin (Lady Be Good, Of Thee I Sing), V. Youmans (No, No Nanette), J. Kern (Show Boat), I. Berlin (Face the Music); libretta ich m. miały wysoki poziom, przeważnie wiązały się z tłem społeczno-obyczajowym i niekiedy politycznym; muzyka wykazywała wpływ jazzu, a także muzyki tanecznej, ballady, piosenki kabaretowej. Teatry musicalowe, o specyficznych zespołach i możliwościach technicznych (najważniejsze z nich skupione są do dziś wzdłuż nowojorskiego Broadwayu), wylansowały także wiele popularnych standardów muzycznych, tworząc odrębny styl gry aktorskiej i twórczości kompozytorskiej. M. amerykański rozwijał się w kierunku możliwie najsilniejszego związania tekstu i muzyki; najlepsze kompozycje lat 30. i 40. stworzyli m.in. R. Rodgers i L. Hart (Pal Joey, By Jupiter), O. Hammerstein (Oklahoma - wspólnie z R. Rodgersem), C. Porter (Kiss me, Kate). W latach 50. kierunek ten pogłębił się, zwłaszcza przez dodanie dużych scen baletowych i chóralnych (tzw. chorus line): najlepsze m. tego okresu to m.in. F. Loewego My Fair Lady, G. Kellego i S. Donena Deszczowa piosenka i L. Bernsteina West Side Story. Interesującym zjawiskiem lat 60., związanym z pojawieniem się nurtów kontrkulturowych, było powstawanie m. rockowych (Tommy P. Townsheda, Hair G. McDermota); wykorzystywano także - po części prowokacyjnie - teksty ewangeliczne (m.in. Godspell Schwartza, Jesus Christ Superstar A.L. Webbera i T. Rice'a). W latach 80. i 90. podejmowano liczne, udane próby przenoszenia na scenę m., które zrealizowano pierwotnie w wersji filmowej lub jako widowisko telewizyjne: Gentlemen Prefer Blondes J. Styne'a i J. Fieldsa, Guys and Dolls F. Loessera, Skrzypek na dachu J. Bocka i S. Harnicka, Człowiek z La Manczy M. Leigha i D. Wassermana, Cabaret J. Kandera i F. Ebba, Promises, promises B. Bararacha, Funny Girl J. Styne'a. Zdarzały się także adaptacje odwrotne (Hair M. Formana). Jedynym oryginalnym osiągnięciem twórców m. w Europie była Opera za trzy grosze K. Weilla i B. Brechta, stanowiąca adaptację The Beggar's Opera J. Gaya; we Francji starano się wiązać m. z tradycją farsową (Irma-la-Douce M. Mannot). Na odrębną uwagę zasługują filmowe ekranizacje musicali; do najgłośniejszych należą South Pacific (1955) F. Zinnemanna wg. M. Rodgersa i Hammersteina, West Side Story (1961) z choreografią J. Robbinsa, My Fair Lady (1964) G. Cukora, Hello, Dolly (1969) G. Kelle'go z kreacjami B. Streisand i L. Armstronga, Skrzypek na dachu (1971) N. Jewisona, Jesus Christ Superstar (1973) N. Jewisona, Cabaret (1973) Boba Fosse, Hair (1979) M. Formana, Evita (1996) A. Parkera z Madonną w gł. roli oraz 2003 obsypany Oscarami musical J. Kandera Chicago w reż. R. Marshalla. W Polsce pierwsze m. pojawiły się w latach 60. (Dama od Maxima R. Sielickiego i A. Marianowicza, Pan Zagłoba A. Blocha i W. Maciejewskiej); bliższe komedioopery są Na szkle malowane K. Gärtner i E. Brylla oraz Cień M. Małeckiego i W. Młynarskiego; na pocz. lat 70. podjęto także próby stworzenia polskiej rock-opery (Mrowisko M. Ałłaszewskiego i M. Skolarskiego, Naga M. Święcickiego). W Polsce rozwój m. jest utrudniony ze względu na brak szkół kształcących odpowiednio wszechstronnych aktorów. Próbą przełamania ograniczeń było 1991 Metro J. Stokłosy, J. Józefowicza, A. i M. Miklaszewskich - jednak wystawienie tego m. w Nowym Jorku spotkało się z zimnym i niechętnym przyjęciem krytyki amerykańskiej odniosło natomiast sukces w Moskwie; gł. polskie sceny wystawiające m. to teatr Roma i Studio Buffo w Warszawie, Teatr Muzyczny w Gdyni oraz Teatr Rozrywki w Chorzowie.
SOŚNICKA, FOSSE Bob, POTPOURRI, TANECZNA MUZYKA, FUNÉS Louis de, TEATR, VAUDEVILLE, TRAGEDIA, LOESSER, MINNELLI
- musical, typ współcz. przedstawienia...
- MUSICAL INSTRUMENT DIGITAL INTERFACE,
- MIDI, ( Musical Instrument...