kierunek w sztukach plastycznych, rozwijający się we Francji od 1906, zainicjowany przez P. Picassa i G. Braque'a; nazwa od łac. cubus, czyli kostka, wprowadzona przez krytyka L. Vauxcelles w 1909; apogeum k. przypada na lata 1907-14. Właściwy k. był poprzedzony okresem tzw. prekubistycznym, w twórczości Picassa, zdominowany przez wpływ malarstwa P. Cézanne'a, sztukę prymitywną, a zwł. rzeźbę murzyńską, kiedy to forma została poddana geometryzacji (Panny z Awinionu). Podobnie G. Braque zmierzał do podkreślenia plastyczności bryły przez uproszczenie i geometryzację formy (pejzaże z l'Estaque). 1909-11 to faza tzw. kubizmu analitycznego, Picasso i Braque pracowali nad skonstruowaniem nowej przestrzeni, która pozwala ukazać na płaszczyźnie obrazu równocześnie wszystkie aspekty przedmiotu; był on przedstawiany jednocześnie z różnych punktów widzenia i rozbity na części elementarne. Do 3 wymiarów obowiązujących przez stulecia k. dorzucił czwarty wymiar - czas. Redukcji form towarzyszyło ograniczanie skali barwnej. Ostatnią fazę k., zw. syntetyczną, charakteryzuje powrót do przedmiotowości i wzbogacenie gamy kolorystycznej; artyści odkryli nieskończone możliwości stosunków każdego przedmiotu do przestrzeni oraz wspaniałą grę płynnych, przenikających się wzajemnie form; obrazy Picassa i Braque'a z tego okresu (także innych malarzy) składały się z wielu płaszczyzn cofniętych w głąb i wysuniętych do przodu, na które rzutowano różnorodne widoki analizowanych przedmiotów; ginie nawet tradycyjne tło, zaczęto stosować collages. Do artystów, którzy podjęli idee k., należeli: J. Gris, F. Léger, Polak - L. Marcoussis, członkowie ugrupowania Section d'Or, m.in. R. Delaunay, J. Villon, M. Duchamp, F. Picabia, F. Kupka, R. de la Fresnay, oraz rzeźbiarze: R. Duchamp-Villon, A. Archipenko, E. Nadelman. Z k. byli związani też niektórzy krytycy artyst.: G. Apollinaire, A. Salmon, R. Allard. Rozwój k. przerwała I woj. świat., chociaż niektórzy twórcy kontynuowali jego założenia po 1918. Kierunek ten stanowił inspirację dla futurystów włoskich, ekspresjonistów niem., konstruktywistów ros. Wywarł też wpływ na współcz. architekturę (Le Corbusier, W. Gropius, M. van der Rohe, T. van Doesburg). Cztery ściany przestały formować kształt przestrzeni, stała się ona wieloplanowa, rozpięta między płaszczyznami swobodnie rozstawionych fragmentów ścian, zmieniająca się w zależności od miejsca, w którym znajdujemy się w danym momencie (Le Corbusier - projekt pałacu Ligi Narodów, W. Gropius - budynki Bauhausu w Dessau, T. van Doesburg - wnętrze domu składającego się z różnej wielkości płaskich płyt, wzajemnie się przenikających, M. van der Rohe - pawilon niem. na wystawie w Barcelonie, 1929). Rozwój arch. europejskiej 1917-26 charakteryzują: stosowanie prostych form kubicznych i panowanie płaszczyzny. K. w szczególny sposób uwidocznił się w sztuce czeskiej (B. Kubišta, E. Filla, J. Čapek, V. Beneš, A. Procházka, rzeźbiarz O. Gutfreunde; architekci O. Novotný, P. Janák, J. Chohol, J. Gočár).
DAVIS Stuart, ÉCOLE DE PARIS, OCEANII SZTUKA, DUCHAMP Marcel, FIŃSKA SZTUKA, LE FAUCONNIER, ŻYDOWSKA SZTUKA, LUDÓW PRYMITYWNYCH SZTUKA, POSTIMPRESJONIZM, GABO
- kubizm, (fr. cubisme, od cube...
- metafizyczne malarstwo, kierunek wmalarstwie...
- BRAQUE Georges, (1882-1963)