ruch polit. sprawujący władzę we Włoszech 1922-43 i stojąca za nim doktryna społ.-polit.; pojęcie z czasem uogólniono na szereg pokrewnych ideowo ruchów polit. tworzonych w latach międzywojennych gł. w różnych krajach Europy (nazizm w Niemczech, Falanga w Hiszpanii i w Polsce, zwolennicy Antonescu w Rumunii itd.) i Ameryki Łac. 23 III 1919 Benito Mussolini zał. w Mediolanie Związki Wł. Kombatantów (Fasci Italiani di Combattimento), przekształcone 1921 w Nar. Partię Faszystowską (Partito Nazionale Fascista), która 1922 organizując tzw. marsz na Rzym przejęła władzę w kraju. Początkowo f. był ruchem bezprogramowym jako wywodzący się z czynu, a nie z teorii; z czasem jednak ukształtowała się doktryna f., odwołująca się m.in. do idei absolutyzmu państwowego Hegla, syndykalizmu Sorela, elitaryzmu Pareto, nacjonalizmu, idei wodzostwa Nietzchego; sprzeciwiając się demokratycznym formom państwa i systemowi parlamentarnemu f. głosił kult czynu i silnego człowieka, który zdolny jest do realizacji owego czynu; podkreślano prymat państwa traktowanego jako struktura totalna, nie znosząca opozycji; apoteozowano idee imperialne, wiążąc je z wywyższaniem własnej nacji; w praktyce politycznej dyktatorska władza w państwie przypadała wodzowi (zw. duce, fuehrer, caudillo itp.), wspieranemu przez monopartię i jej zbrojne bojówki; nawet jeśli pozostawały jakieś szczątkowe formy państwa demokratycznego (parlament, sądy), to były one w całości podporządkowane wodzowi i przywódcom partii. F. i jego odmiany w różnych krajach, zwł. w Niemczech, ponoszą gł. odpowiedzialność za wybuch II woj. światowej.
- faszyzm, ideologia i ruch polit.(...)
- faszyzm, masowy ruch polit., oparty...
- faszyzm we Włoszech, ruch nacjonalistyczny...