Witold (1904-69)
powieściopisarz, eseista, dramaturg; jeden z najwybitniejszych i najbardziej znanych na świecie pol. pisarzy XX wieku. Mimo wykształcenia prawniczego poświęcił się wyłącznie literaturze; debiutował 1934 jako krytyk lit.; w tym samym okresie powstał zbiór fantastycznych opowiadań Pamiętnik z okresu dojrzewania, którym G. zwrócił na siebie uwagę czytelników i krytyki; to zainteresowanie pogłębiło się po opublikowaniu groteskowej powieści Ferdydurke, stanowiącej swoisty katalog tych problemów, którym będzie podporządkowana również późniejsza jego twórczość. Tuż przed wybuchem II woj. świat. ukazał się pierwszy dramat G.: Iwona, księżniczka Burgunda oraz nie ukończona powieść sensacyjna Opętani (drukowano ją w prasie jako powieść odcinkową). 1939 G. wyjechał do Argentyny, gdzie zastał go wybuch wojny; długo nie mógł znaleźć stałej pracy i podejmował różne zajęcia; 1947-53 był urzędnikiem bankowym w Buenos Aires. Rozgłos, jaki zyskały wcześniejsze oraz dwa napisane w Argentynie utwory: powieść Trans-Atlantyk i dramat Ślub, przyczynił się 1963 do przyznania pisarzowi rocznego stypendium Fundacji Forda: dzięki niemu G. przyjechał do Berlina Zach.; rok później przeniósł się do podparyskiego Royaumont, a później do Vence na płd. Francji, gdzie pozostał do końca życia. "Europejski" okres twórczości G. przyniósł dwie powieści (Kosmos i Pornografia) oraz groteskę dramatyczną Operetka. Kontynuował także G. pisanie Dziennika, stanowiącego autoportret pisarza, w którym sam siebie postrzegał on w świetle osobliwej dialektyki własnej twórczości. Twórczość ta jest przeniknięta dwuznacznością pojęć "formy" i "dojrzałości", z której G. wyprowadzał kolejne, nawzajem się przenikające i nawzajem sobie przeczące konsekwencje. Pojęcie "formy" pisarz odnosi zarówno do pojedynczego człowieka, "formowanego" najczęściej bez własnej woli przez innych ludzi, stosunki społeczne, historię, wreszcie przez logikę dziejową (Ferdydurke, Kosmos). Alternatywą "formy" jest chaos: pomiędzy tymi biegunami rozciąga się obszar "niedojrzałości", "niższości", "młodszości", w którym G. widzi właściwy czynnik rozwoju świata. Stąd płynie fascynacja wyzywającą i jednocześnie porażającą brzydotą (Iwona, księżniczka Burgunda), młodością (Ferdydurke). Wszelkie próby zewnętrznego, wymuszonego przeistaczania "niższości" w "wyższość" kończą się groteskową tragedią, mającą jednak i swój groźny wymiar (Ferdydurke, Pornografia). Z czasem owa "niższość", lęk przed "formą" nabierają odcienia erotycznego (Pornografia, Operetka). W Trans-Atlantyku pisarz - zapewne pod wpływem niechęci okazanej mu przez argentyńskie środowiska polonijne - przenosi obydwa pojęcia w obszar sporu o wartość tradycji kulturalnej, "korzeni" polskości - pokazanego tu jako groteskowo-tragiczna opozycja "ojczyzny" i "synczyzny". Dziennik, obok znakomitego, wnikliwie-ironicznego komentarza do własnej twórczości, jest zapisem duchowej i intelektualnej postawy pisarza wobec zasadniczych problemów, zwłaszcza powojennego humanizmu, efektem lektur, rozmów z pisarzami, obserwacji Polski z odległości umożliwiającej sceptyczny dystans do rodzimych sporów; jest to portret Polski gorzki, niechętny nowym i starym stereotypom, krytyczny zarówno wobec nowych fascynacji, jak starych uprzedzeń; ten krytyczny ton Dziennika sprawił, że twórczość G. usiłowano w PRL skazać na zapomnienie lub na szczątkową zaledwie obecność w czytelniczej świadomości. Dopiero od lat 80., po wydaniu kompletu jego dzieł, rozpoczął się pośmiertny triumf pisarza - przede wszystkim jako dramaturga. Pisarstwo G., bliskie w wielu płaszczyznach egzystencjalizmowi, odróżnia się odeń elementami manifestacyjnej niewiary, zamieniającej się niekiedy w bunt przeciwko wszelkiej formie; wpłynęło ono wyraźnie na kształtowanie się twórczej filozofii i techniki dramaturgicznej pisarzy młodszych, zwłaszcza S. Mrożka.
PARODIA, POLSKA. LITERATURA. 1918-39, SABATO, POLSKA. TEATR. PO WOJNIE, , PITOL, WYSPIAŃSKI, ZAPASIEWICZ, DRAMAT, SANDAUER
- Gombrowicz Witold, (1904-69)
- Gombrowicz Witold, (1904-69)
- WYDAWNICTWO LITERACKIE, założone 1953 w ;...