jeden z trzech podstawowych rodzajów lit., przeznaczony zasadniczo do realizacji środkami teatralnymi; jego dominującą formą podawczą jest dialog (w odróżnieniu od narracji charakterystycznej dla epiki i tzw. monologu lirycznego, stanowiącego formę podawczą liryki), zwykle o charakterze fabularnym. Rozmaite teorie d. różnie sytuowały go wobec lit.; przyjmuje się, że należy on do obszaru lit. tylko ze względu na te cechy strukturalne, które pozwalają go porównywać z 2 pozostałymi rodzajami lit.; jego realizacja sceniczna należy już do sfery teatralnej. Osią konstrukcyjną świata przedstawionego d. jest zazwyczaj wyraziście zarysowana akcja; jej sekwencjonalnemu układowi odpowiada podział d. na akty, sceny i odsłony. Reguły kompozycyjne d. podlegały rozmaitym przemianom; najbardziej zrygoryzowane były w okresie klasycyzmu, który wymagał zachowania tzw. trzech jedności dramatycznych (czasu, akcji i przestrzeni) na wzór d. antycznego. W warstwie językowej d. wyodrębnia się płaszczyznę wypowiedzi postaci (tekst główny) oraz tzw. didaskalia, stanowiące rodzaj sugestii dramaturga co do sposobu realizacji scenicznej d. i skierowane do reżysera (niekiedy, zwłaszcza w dramacie XX w., didaskalia rozrastają się do znacznych rozmiarów, stanowiąc rodzaj komentarza autora, nie tylko odnoszącego się do jego dzieła, ale stanowiącego rodzaj ogólnej refleksji o sztuce, np. w twórczości S.I. Witkiewicza czy S. Różewicza). W wypowiedziach postaci najistotniejszą rolę odgrywają dialogi, poprzez które rozwija się akcja; w dialogu realizuje się także typ bohatera, jego charakter, światopogląd, stanowisko wobec innych postaci. Na tle dialogów odmienną rolę pełni monolog, będący formą autocharakterystyki bohatera; osobnym typem monologu są wypowiedzi chóru (w dramacie starożytnym). Formę przejściową między dialogiem i monologiem stanowi tyrada, która jest najczęściej ewokowana wcześniejszą wypowiedzią innego bohatera; w ten sposób dialog przechodzi w serię tyrad, w dużym stopniu podporządkowanych zasadom retorycznym (postać częsta w d. klasycystycznym); jeszcze inną formą dialogowo-monologową jest wypowiedź na stronie (apart), z mocy konwencji niesłyszalna dla innych postaci, słyszalna natomiast dla publiczności i niekiedy bezpośrednio do niej skierowana (parabaza); skrzyżowanie obu form dialogowo-monologowych dało początek osobnemu gatunkowi d. monodramowi. Genezy d. upatruje się w starożytnych obrzędach związanych z kultem Dionizosa, misteriach eleuzyńskich, kulcie zmarłych i tzw. mimie sycylijskim; Arystoteles (Poetyka) dopatruje się źródeł d. w liryce chóralnej (dytyramb), której stopniowe przekształcenia doprowadziły do ukształtowania się w VI w. p.n.e. pełnej formy dramatycznej, tzw. d. satyrowego (chór składający się z satyrów) oraz tragedii - jako najbardziej rozwiniętej i najwyżej cenionej postaci d. W czasach antycznych istniały zasadniczo dwa podstawowe gatunki d.: tragedia (Ajschylos, Sofokles, Eurypides, w Rzymie Seneka) oraz komedia (Meander, Arystofanes, w Rzymie Plaut, Terencjusz). W wiekach średnich dominują gatunki d. związane w rozmaity sposób z kultem religijnym, obejmujące tzw. d. liturgiczny i formy z niego wyrastające: misterium, miracle, moralitet; uboczną postacią okazało się intermedium, w późniejszych czasach przekształcone w farsę. Klasycyzm kontynuował przede wszystkim antyczne gatunki d., silnie je konwencjonalizując (najwybitniejsze dzieła J. Racine'a i P. Corneille'a wyłamywały się jednak z tych ograniczeń). Teatr ludowy zrodził religijną formę autos sacramentales oraz świecką commedia dell'arte; syntezą elementów antycznych, form ludowych i commedia dell'arte okazała się twórczość Moliera. W XVI-XVII w. w dramaturgii hiszpańskiej (Lope de Vega, P. Calderón) i dramacie epoki elżbietańskiej (W. Szekspir) nastąpiło zdecydowane odrzucenie klasycystycznych ograniczeń (np. zasady trzech jedności), dzięki czemu w XIX w. mogła rozwijać się specyficzna postać dramatu romantycznego (V. Hugo, A. de Musset, A. Mickiewicz, J. Słowacki, Z. Krasiński); epoka ta przynosi początki tzw. d. niescenicznego, przewidzianego jedynie do czytania (np. Irydion Z. Krasińskiego, później nieco Peer Gynt H. Ibsena); postępy w dziedzinie reżyserii i techniki teatralnej doprowadziły również i te dzieła na deski teatralne. W XVIII w. powstał dramat mieszczański (drama), poprzedzony przez comédie larmoyante oraz melodramat. W XIX w. pod wpływem realizmu i naturalizmu rozpowszechnił się tzw. dramat z tezą (pice thse), którego akcja była ukierunkowana na wyraziste przesłanie moralne, a także d. obyczajowo-psychologiczny (H. Ibsen, A.P. Czechow, G. Hauptmann, A. Strindberg, G. Zapolska, T. Rittner) oraz rozmaite formy teatru bulwarowego, kawiarnianego (ogródkowego) i tzw. nadscenki, dające początek postaciom d. estradowego i kabaretowego. Dramaturgia późniejsza zaciera wcześniejsze podziały międzygatunkowe, kładąc nacisk na zróżnicowania stylistyczne charakterystyczne dla poszczególnych poetyk: w ten sposób wyodrębnia się d. symboliczny (M. Maeterlinck, S. Przybyszewski, S. Wyspiański), ekspresjonistyczny (G. Kaiser. B. Miciński); odrębne odmiany d. XX w. stanowią d. epicki (B. Brechta), d. poetycki (T.S. Eliot, J. Giraudoux), d. groteskowy związany z rozwojem tzw. teatru absurdu (S. Beckett, E. Ionesco, M. Gelderhode, S.I. Witkiewicz, W. Gombrowicz, S. Mrożek) oraz d. powstający przy uwzględnieniu specyfiki radia (słuchowisko) i telewizji (teatr telewizji).
- DRAMAT, SYNONIM: nieszczęście,...
- dramat, (gr. drma = działanie)...
- dramat romantyczny, odmiana dramatu charakterystyczna...