powstanie II Rzeczypospolitej zdjęło z literatury obowiązek bycia "zastępczą ojczyzną" oraz poruszania przede wszystkim problematyki narodowej; odpowiedzią wielu twórców było zwrócenie się w stronę awangardy; w latach dwudziestych pojawiło się wiele grup, ośrodków, programów; rychło formacją lit. ogniskującą to, co najcenniejsze stała się grupa Skamander (J. Iwaszkiewicz, J. Lechoń, A. Słonimski, J. Tuwim, K. Wierzyński), oddziałująca za pośrednictwem pod red. M. Grydzewskiego; luźniej z tą formacją związani byli M. Pawlikowska-Jasnorzewska, K. Iłłakowiczówna, J. Liebert, J. Brzechwa, S. Karpiński; w opozycji wobec "Skamandra" i proponowanego przez niego dionizyjskiego modelu poezji działała Awangarda Krakowska (T. Peiper, J. Przyboś J. Kurek) głosząca kult "Miasta-Masy-Maszyny"; z tradycją zrywali także futuryści i formiści (późny T. Czyżewski, B. Jasieński, A. Stern, A. Wat); regionalizm beskidzki kultywowali członkowie grupy Czartak (E. Zegadłowicz); dramatopisarstwo okresu międzywojennego przynosi przede wszystkim rewolucjonizującą formę teatralną twórczość S.I. Witkiewicza zw. Witkacym (W małym dworku, Wariat i zakonnica, Nadobnisie i koczkodany) oraz nastrojowe dramaty J. Szaniawskiego (Adwokat i róże, Żeglarz); proza tego okresu, zróżnicowana stylistycznie, skłania się przeważnie w stronę psychologizmu i eksperymentów narracyjnych (K. Irzykowski Pałuba, Witkiewicz Nienasycenie, Pożegnanie jesieni, F. Goetel Przez płonący Wschód, W. Gombrowicz Ferdydurke, B. Schulz Sanatorium Pod Klepsydrą, Sklepy cynamonowe, utwory M. Choromańskiego, A. Rudnickiego); w prozie właśnie najsilniej ujawniły się dylematy polit. epoki (Przedwiośnie S. Żeromskiego, Generał Barcz i Czarne skrzydła J. Kadena-Bandrowskiego, Granica i Romans Teresy Hennert Z. Nałkowskiej, Pokolenie Marka Świdy A. Struga). W krytyce lit. i publicystyce światopoglądowej na czoło wysunęli się K. Irzykowski, T. Boy-Żeleński, ten ostatni dążący do upowszechnienia racjonalnej myśli i literatury franc., konskwentnie walczący z klerykalizacją życia; pozycję arbitra w krytyce teatralnej osiągnął obok Boya A. Słonimski, także ceniony jako felietonista. W latach 30. (światowy kryzys gospodarczy) zaostrzyły się napięcia społ.; prowadziło to do zaangażowania się wielu twórców w problematykę społeczną, zwł. po stronie komunistycznej (nielegalnej) lewicy (R. Stande, W. Broniewski, B. Jasieński, W. Wandurski); pojawiła się lewicująca wileńska grupa Żagary z Cz. Miłoszem, A. Rymkiewiczem, J. Zagórskim, J. Putramentem, w której twórczości zaczynają się pojawiać pierwiastki katastrofistyczne i przeczucie nadchodzącego kresu cywilizacji; podobne elementy znaleźć można w liryce J. Czechowicza i M. Jastruna; odrębną pozycję w poezji, z dala od gł. sporów epoki, zajęli twórcy debiutujący w okresie Młodej Polski: B. Leśmian i L. Staff; lata 30. przyniosły wielką epikę społ.-obyczajową M. Dąbrowskiej (Noce i dnie), dzieła powieściowe i nowelistykę J. Iwaszkiewicza, M. Kuncewiczowej, P. Gojawiczyńskiej, H. Worcella; wysuwano postulat dokumentaryzacji prozy fabularnej (grupa z H. Boguszewską, J. Kornackim, J. Wiktorem, G. Morcinkiem, J. Kurkiem, Z. Uniłowskim), co wiązało się zarówno z podobnymi tendencjami w prozie europejskiej i amer., jak też z zainteresowaniem autentycznymi pamiętnikami (chłopów, emigrantów, bezrobotnych) i precyzowaniem programu pol. regionalizmu; powieść hist. tworzyli Z. Kossak-Szczucka, L. Kruczkowski, W. Berent, H. Malewska, T. Parnicki; w okresie 1918-39 rozwija się kabaret, początkowo zasilany nieskomplikowanymi tekstami lirycznymi pisanymi przez głośnych poetów (A. Słonimski, J. Tuwim, M. Hemar), później włączający się wyraźnie do walki z przejawami faszyzacji Europy i zagrożeniami demokracji w kraju; w dwudziestoleciu międzywojennym ukształtował się typ pisarza - technika lit., dostarczającego utworów spełniających przede wszystkim funkcję rozrywkową (A. Marczyński, T. Dołęga-Mostowicz, S. Piasecki) - ten typ twórczości cieszył się znaczną popularnością u czytelników; w związku z bardzo rozwiniętym czasopiśmiennictwem społ.-lit. rozwijał się reportaż (K. Pruszyński, M. Wańkowicz, A. Janta-Połczyński) i publicystyka polit. (S. Cat-Mackiewicz); literatura dziecięca i młodzieżowa (K. Makuszyński, M. Kownacka, J. Korczak, J. Brzechwa, E. Szelburg-Zarembina, także J. Tuwim) kontynuując dawne, pozytywistyczne jeszcze tradycje, wzbogaciła się tematycznie i stylistycznie; w końcu okresu pojawiają się ważne debiuty K.I. Gałczyńskiego i J. Andrzejewskiego, zarazem w obliczu coraz bardziej realnego zagrożenia konfliktem wojennym następuje radykalizacja postaw młodszych pisarzy (E. Szymański, L. Szenwald, T. Hollender, S.J. Lec, L. Pasternak). Okres 1918-39 przyniósł dalszą instytucjonalizację życia lit. (powstanie związków zawodowo-twórczych pisarzy, utworzenie 1933 Pol. Akad. Literatury), emancypacji kulturalnej chłopów towarzyszyły debiuty pisarzy urodzonych na wsi; rynek czasopism kulturalnych odbijał zróżnicowanie polit. społeczeństwa, stanowiąc zarazem specyficzny czynnik krystalizacji postaw polit. i estetycznych wielu twórców.
- Polska Akademia Literatury, (PAL)
- Polska Akademia Literatury, (PAL)
- ŻYDZI W POLSCE, pierwsi pojawili się...