(lit.)
powieść E. Orzeszkowej, drukowana 1887 w "Tygodniku Ilustrowanym", I wydanie Warszawa 1888; konstrukcja utworu, miejsce akcji i opisy przyrody są świadomym nawiązaniem do Pana Tadeusza; utwór przedstawia wydarzenia rozgrywające się w latach 80. XIX w. (akcja właściwa ogranicza się do kilku dni w czasie żniw latem 1886), w retrospektywie natomiast obejmuje czasy Jagiellonów, symbolizowane przez grób Jana i Cecylii, powstanie 1863 (zbiorowa mogiła powstańców, w której spoczęli Andrzej Korczyński i Jerzy Bohatyrowicz); akcja rozgrywa na Grodzieńszczyźnie - w Korczynie, Bohatyrowiczach, Olszynce i Osowcach; oś wydarzeń stanowi konflikt pomiędzy Korczyńskimi i Bohatyrowiczami - ci sąsiedzi, których przodkowie wspólnie walczyli o niepodległość ojczyzny od lat są poróżnieni; z tym wątkiem powieści ściśle spleciony jest wątek miłosny (Justyna Orzelska - Jan Bohatyrowicz); N. N. ma charakter panoramiczny, typowy dla powieści dojrzałego realizmu: bogata galeria postaci, reprezentuje różne pokolenia i warstwy społeczne; utwór jest syntezą polskiego pozytywizmu, wskazującym inne niż czyn zbrojny drogi ograniczenia zależnościod Rosji: nauka, korzystanie z osiągnięć techniki, doskonalenie umiejętności jednostki są nakazem moralnym - umożliwiają postęp społeczny, który stanie się fundamentem wolnej Polski; powieść zyskała wielką popularność; ekranizacje: 1939, reż. Wanda Jakubowska i K. Szołowski (negatyw spłonął podczas wojny, ocalały jedynie fragmenty kopii); 1986, reż. Zbigniew Kuźmiński.
- Nad Niemnem, (1888)
- NIEMEN, litewski Nemunas, ros.(...)
- kompozycja zamknięta, zwarta, skończona, wewn.(...)