(1694-1778)
franc. publicysta, filozof, dramaturg, poeta, historyk i prozaik. Wychowanek kolegium jezuickiego, szybko zyskał sławę jako tragediopisarz oraz dowcipny poeta satyryczny. Umysł niezależny, dwukrotnie naraził się władzy: pod zarzutem autorstwa zjadliwej satyry na regenta uwięziony w Bastylii, w rok później wygnany z kraju za obrazę wpływowego arystokraty. Dwuletni pobyt V. w Anglii zaowocował przyjęciem filozofii deistów oraz opowiedzeniem się za obroną praw i swobód burżuazyjnych. Napisane po powrocie z wygnania Listy filozoficzne, w których dał wyraz swoim poglądom, wywołały skandal. Pisarz po raz kolejny musiał uciekać przed aresztowaniem. Schronienie znalazł w Cirey, wiejskiej posiadłości markizy du Chtelet, gdzie spędził 10 lat. Po śmierci przyjaciółki wyjechał do Berlina i został doradcą króla pruskiego, Fryderyka II. Na jakiś czas osiedlił się w Genewie, by ostatecznie osiąść w Ferney. Jako tragediopisarz nawiązywał do klasycystycznych wzorów P. Corneille’a i J. Racine’a. Zachowując konwencję gat., zastąpił konflikt natury moralnej konfliktem sentymentalnym, połączył dramat miłosny z dramatem na tle rel. W tragediach Edyp (1718), Zaira (1732), Alzyra (1736), Meropa (1743) i Mahomet (1744) V. dał wyraz nowym potrzebom uczuciowym i intelektualnym swoich czasów. Krytyk Kościoła i religii jako narzędzia władzy, napisał głośną w swoim czasie Henriadę (1723) i wzorowany na L. Arioście poemat Dziewica Orleańska. Dziełami Wiek Ludwika XIV i Szkic o obyczajach i duchu narodu V.-historiograf zapoczątkował nowy sposób pojmowania historii, rozumianej odtąd jako dzieje cywilizacji i jej rozwoju. Autor rozchwytywanych w Europie Listów filozoficznych oraz współpracownik encyklopedystów ( D. Diderot), zasłynął jako twórca niedoścignionych w swoim artyzmie powiastek filozoficznych: Tak toczy się światek (1746), Zadig (1747), Wizja Babuka (1748), Księżniczka Babilonu (1768), Prostaczek (1767) oraz, będącego ukoronowaniem gat., utworu Kandyd, czyli optymizm (1759). Dzieła V. tłumaczyli na jęz. pol. m.in.: I. Dembowski, J. Rogoziński, E. Słowacki, S. Staszic i S. Trembecki.
- Voltaire, Wolter, właśc. François Marie Arouet, (1694-1778)
- Arouet, François-Marie
- VOLTAIRE, Wolter, właśc. François-Marie...