wychodźstwo
opuszczenie kraju ojczystego z przyczyn materialnych, polit., relig. i innych, na stałe lub na pewien czas; może mieć charakter przymusowy lub dobrowolny; także określenie ogółu emigrantów zamieszkujących w jakimś kraju. W Europie e. na wielką skalę rozpoczęła się w okresie wielkich odkryć geograficznych; z Hiszpanii, Portugalii, Francji, Holandii, Anglii wędrowano do Ameryki Płd. i Płn.; e. na inne kontynenty miała - poza dominującą, gospodarczą - szereg przyczyn (prześladowania polit. i rel., żądza przygód, możliwość osiągnięcia bogactwa, awansu społ. i in.); towarzyszyły jej deportacje skazańców (w XVIII w. - do Indii, Australii i na Antyle). Za e. przymusową uważa się wywóz niewolników z Afryki do Ameryki w XVII i XVIII w. (ponad 3 mln). Kolejna wielka fala e., tym razem zarobkowej, rozpoczęła się w 2. poł. XIX w. i trwała do 1918. Okres międzywojenny przyniósł ograniczenia e. i zamknięcie granic, a gł. kierunek e. przesunął się do Kanady, Ameryki Płd. i Australii. Po rewolucji 1917 zwiększyła się e. polit. i społ. z Rosji, a w latach 30. z Niemiec opanowywanych przez hitlerowców. E. po II woj. świat. związana była ze zmianą granic, systemów polit. i ekonomicznych w Europie. E. polska jako znaczące zjawisko pojawiła się wraz z upadkiem państwa pol. (emigracja pol. w dobie rozbiorów); początkowo miała wyłącznie charakter polit. Od poł. XIX w. pojawia się e. zarobkowa (często sezonowa - tzw. saksy) zwł. do USA, Kanady, Argentyny, Brazylii, Francji, Niemiec, Belgii, Danii. Po wybuchu II wojny świat. masowy charakter przybiera e. związana z potrzebą kontynuowania walki o wolność kraju (żołnierze przedostający się gł. do Francji, a następnie do Anglii), na e. zawiązuje się rząd RP; równocześnie występują przymusowe masowe deportacje ludzi z terenów zajętych przez ZSRR (część opuści ZSRR z armią gen. Andersa, część powróciła do Polski po zakończeniu II woj. świat. lub z I Armią Wojska Pol.), część wreszcie pozostała na terenie Rosji; spośród jeńców, więźniów i robotników przymusowych, którzy znaleźli się na terenie Niemiec, także znaczna część pozostała na Zachodzie (migracje ludności pol. 1939-45 objęły ogółem ok. 5 mln osób). Po 1945 kontynuowały działalność władze państwowe na uchodźstwie, stronnictwa polit., powstały instytucje społ.-kult. (w Londynie Instytut Historyczny im. gen. Sikorskiego, w Paryżu Instytut Literacki ) i organizacje kombatanckie. W późniejszych latach e. powiększali uchodźcy z Polski: działacze polit., intelektualiści; większe grupy e. przyniosły lata 1968-69 i 1980-83.
- Główne kierunki emigracji z Polski w okresie międzywojennym
- Emigracja z Polski w latach 1981-98
- Emigracja zamorska z Europy w latach 1801-1915