Suwerenna Demokratyczna Republika Indii, Bharat Gana Radżja
LUDNOŚĆ składa się w blisko 97% z Hindusów, 3% Mongołów; nieznaczna mniejszość, ok. 60 tys., Tybetańczyków, 10 tys. Chińczyków; nadto spora emigracja, zwł. do W. Brytanii i USA; w miastach zamieszkuje 27% mieszkańców; gęstość zaludnienia 335 osób/km2; średnia przewidywana długość życia: mężczyźni – 62 lata, kobiety – 65 lat; mimo b. wysokiego przyrostu naturalnego rośnie uwarunkowana obyczajowo luka demograficzna dotycząca kobiet (na 1000 mężczyzn przypada 933 kobiet; w Pendżabie 874, w Delhi 821), stanowiąca konsekwencję - dzięki rozwojowi ultrasonograficznych badań ciążowych - masowego usuwania płodów płci żeńskiej, a także dzieciobójstwa córek, itp.; wyznania: hinduiści - 80,3%, muzułmanie - 11% (8% sunnitów, 3% szyitów), chrześcijanie - 2,4%, sikhowie - 1,1% (gł. w Pendżabie), buddyści - 0,7%, inni - 4,5%.
USTRÓJ: republika federacyjna (związkowa) na podstawie konstytucji z 1950 (modyfikowanej 1976); w skład federacji wchodzi 25 stanów i 7 terytoriów związkowych zarządzanych centralnie; parlament dwuizbowy: Izba Ludowa (Lok Sabha), 545 czł. (2 mianowanych przez prezydenta), kadencja 5-letnia oraz Izba Stanów (Rajya Sabha), 245 czł. (233 wybieranych w wyborach pośrednich przez parlamenty stanowe, 12 mianowanych przez prezydenta), kadencja 6-letnia (1/3 składu odnawiana co 2 lata); głowa państwa: prezydent (od 1997 K.R.Narayanan) powoływany w wyborach pośrednich na 5 lat, przez kolegium elektorskie (obie izby parlamentu i zgromadzenia ustawodawcze wsystkich stanów); rząd i premiera mianuje prezydent; stany wyposażone we własne organy władzy ustawodawczej i wykonawczej, na czele ich władz gubernator mianowany przez prezydenta.
WARUNKI NATURALNE. Indie zajmują rozległe terytorium Płw. Indyjskiego od płn. ograniczone łańcuchem Himalajów; w części środkowej m.in. Niz. Hindustańska, ciągnąca się równoleżnikowo wzdłuż dorzecza Gangesu; część środk.-płd. górzysta: wyż. , pasma Ghaty Zach. i Wsch.; wzdłuż wybrzeży wąski pas nizin; najw. szczyty K-2 czyli Czogori (8611 m) w paśmie Karakorum na pograniczu z Chinami oraz Nanga Parbat (8126 m) w Himalajach kaszmirskich; klimat zwrotnikowy, monsunowy, od wilgotnego na płd. zach. do suchego w zach. części Niz. Hindustańskiej; w Karakorum i Himalajach podzwrotnikowy górski, w wyższych partiach gór zima trwa 6 miesięcy, w okresie przejściowym między monsunem letnim a zimowym nierzadkie cyklony połączone z wielkimi ulewami; roczny opad zróżnicowany, od 100 mm we wschodniej części Karakorum i na Pustyni Thar, przez 300 do 500 mm w środkowej części Dekanu, ponad 3000 mm na stokach Ghatów Zach., po 11 000 mm na płaskowyżu Szilong; od czerwca do listopada pora deszczowa związana z płd.-zach. monsunem; średnia temp. od 15C u podnóży Himalajów do 36C na pustyni Thar. Gł. rzeki: Ganges z dopływami Jamuna, Son, Damodar, Ghaghra łączący się w delcie z Brahmaputrą; w części zach. dopływy Indusu (ob. na terytorium Pakistanu), nadto Mahanadi, Godawari, Wajngenga Kriszna, Kaweri, Narbada, Tapti; roślinność zróżnicowana, w części płn. lasy mieszane i iglaste, w części środkowej sawanny, na płd. podzwrotnikowa.
GOSPODARKA. Indie są krajem kontrastów, z ogromnym przyrostem demograficznym (rzędu 17 mln rocznie), sięgającą 19% śmiertelnością niemowląt i dzieci, z wysokim wskaźnikiem analfabetyzmu (48%). Ponad 58% populacji utrzymuje się z rolnictwa (przynosi zaledwie 22% PKB), największy na świecie procent ilości irygowanych gruntów rolnych; gł. uprawy: ryż (drugie miejsce w świecie), pszenica, sorgo, proso, kukurydza, jęczmień, orzeszki ziemne, rzepak i inne rośliny oleiste; nadto bawełna, trzcina cukrowa, juta i herbata (pierwsze miejsce w świecie), kawa, tytoń, rośliny kauczukowe, palma kokosowa, pieprz, imbir, drzewa i krzewy owocowe; hodowla bydła (najwyższe pogłowie w świecie, ale bez większego znaczenia w bilansie wyżywienia ze względu na ograniczenia religijne hinduizmu, zabraniające uboju), bawołów, owiec, trzody chlewnej, koni, osłów, mułów, wielbłądów, słoni; eksploatacja lasów i rybołówstwo; Indie posiadają bogate zasoby surowców mineralnych, m.in. węgla kamiennego, rudy żelaza, manganu, chromu, miedzi, cynku, ołowiu, boksyty i mika, złoto; znaczne zasoby ropy naftowej wzdłuż zach. wybrzeża kraju są eksploatowane w niewielkim stopniu; rozwinięty przem. włókienniczy, hutnictwo żelaza, produkcja maszyn i środków transportu oraz nawozów sztucznych, urządzenia dla górnictwa, nadto przem. obuwniczy, poligraficzny i papierniczy, stoczniowy, taboru kolejowego, narzędziowy, elektroniczny, przetwórstwa juty, rozwinięte rzemiosło (biżuteria, wyroby z kości słoniowej, skóry, odzież); roczny wskaźnik wzrostu całkowitej produkcji przemysłowej ok. 10%, pod względem zatrudnienia największą rolę odgrywa przemysł tekstylny, natomiast najszybszym przeobrażeniom w ostatniej dekadzie podlegał przemysł farmaceutyczny (w tym produkcja leków generycznych) oraz przemysł IT; sektor usług utrzymuje stały wzrost od 1996-97 roku (głównie ze względu na wzrost efektywności oparty o dobrze wyszkolony kapitał ludzki), branża hotelarska o dużym potencjale zatrudnieniowym, branża IT - Indie są jednym z ważniejszych ośrodków eksportujących usługi softwarowe i programistów, szybko wzrasta ilość centrów teleinformacyjnych – szczególne znaczenie w tym procesie ma miasto Bangalore i dwa cybermiasta wybudowane na przedmieściach Delhi; w przewozach dominuje transport kolejowy (o rozmaitej szerokości torów) i lotniczy; sieć drogowa słabo rozwinięta; niezależnie od zacofania I. posiadają 65 uniwersytetów, szereg instytutów naukowych na światowym poziomie, m.in. wykorzystania energii atomowej do celów pokojowych, obowiązkowe jest nauczanie podstawowe obejmujące dzieci od 6 do 11 lat, wysoce utrudnione rozmaitością dialektów językowych.
HISTORIA. Cywilizacja Indii (pojęcie obejmujące także Pakistan, wyodrębniony 1947) rozwinęła się w III tysiącleciu p.n.e. w dolinie rz. Indus (tzw. kultura Mohendżo-Daro, o wysokiej, nie do końca poznanej cywilizacji); ok. XV w. p.n.e. obszary dolin Indusu i Gangesu zajęte zostały przez Ariów tworzących liczne samodzielne państewka, prowadzące ze sobą wojny. W tymże czasie nastąpił podział społeczeństwa na kasty; w VI w. p.n.e. znaczącą rolę odgrywały królestwa Kosala, Magadha, Awanti; 327 p.n.e. do Indii dotarły wojska Aleksandra III Wielkiego; 320 p.n.e. zjednoczenie płn.Indii przez Czandraguptę z dynastii Maurjów; państwo to zostało następnie wzmocnione przez Aśokę oraz dzięki rosnącej integrującej roli buddyzmu; w IV w. rozkwit kultury za czasów dynastii Guptów, następnie rozpad państwa w wyniku najazdu Hunów; VII-XII w. najazdy muzułmanów, sułtanaty m.in. w Pendżabie i Delhi; 1398 opanowanie Delhi przez Mongołów pod wodzą Timura; 1498 odkrycie drogi morskiej do Indii przez Vasco da Gamę zapoczątkowuje penetrację europejską, powstają liczne faktorie portugalskie; 1526 podporządkowanie płn. Indii przez władcę Kabulu Babara, zał. dynastii Wielkich Mogołów; od poł. XVI w. rosnące wpływy Anglików, a następnie Francuzów, założenie faktorii w Madrasie, Bombaju i Kalkucie; wyzysk i nietolerancja religijna wywołują szereg powstań; 1756-63 wojna między Anglią i Francją o wpływy, zakończona zwycięstwem tej pierwszej i stopniowym podporządkowywaniem sobie terytorium całego kraju; 1857-58 ogólnonarodowe powstanie przeciw Anglikom stłumione i zakończone podporządkowaniem I. bezpośrednio Koronie Brytyjskiej; 1877 proklamowanie królowej Wiktorii cesarzową, w której imieniu rządy miał sprawować wicekról, 1885 zawiązanie opozycyjnego Indyjskiego Kongresu Narodowego; 1906 powstanie Ligi Muzułmańskiej powołanej przez Anglików dla osłabienia wpływów Kongresu; 1911 ustanowienie Delhi stolicą I.; 1914 (po powrocie z Afryki) objęcie przewodnictwa w Kongresie przez charyzmatycznego przywódcę Mahatmę Gandhiego, wezwanie do bojkotu towarów angielskich, zaprzestania współpracy z kolonizatorami, wysunięcie haseł całkowitej niepodległości; rozdźwięki między Kongresem a Ligą Muzułmańską, która wysunęła koncepcję utworzenia samodzielnego państwa Pakistan (z prowincji o dominacji islamu); 1942 rezolucja Kongresu w kwestii niepodległości, krwawe akcje represyjne Brytyjczyków; 1947 proklamowanie niepodległości, podział kraju na 2 państwa: Indie i Pakistan; 1950 ogłoszenie republiki w ramach Bryt. Wspólnoty Narodów i uchwalenie konstytucji; 1956 odzyskanie francuskich i portugalskich enklaw kolonialnych; 1959-62 konflikt z Chinami; od 1962 trwający do dziś spór z Pakistanem o Kaszmir, rozszerzony następnie na Bengal, gdzie w rezultacie z terytorium Pakistanu Wsch. wyodrębniło się w 1971 samodzielne państwo Bangladesz. Indie są wciąż rozdzierane ostrymi konfliktami religijnymi (muzułmanie - hinduiści), kastowymi i etnicznymi (Kaszmir, Dżammu, Pendżab, Asam), przejawiającymi się m.in. w zabójstwach kolejnych premierów: 1984 zamordowanie Indiry Gandhi przez sikhów (w odwecie za zajęcie siłą sanktuarium sikhów w Amritsarze, tzw. Złotej Świątyni) oraz 1991 jej syna Rajiva Gandhiegio, przez ekstremistów tamilskich; konflikt wyznaniowy ma także tło polityczne: muzułmanów (ok. 120 mln) obciąża się odpowiedzialnością za oderwanie się Pakistanu i Bangladeszu - stąd żywe w polityce wewn. koncepcje deportowania ich do tych krajów; w latach 90. rozbudowa przem. zbrojeniowego i armii; spore postępy w gospodarce, spadek inflacji do 6%, rozbudowa infrastruktury telekomunikacyjnej i dróg, ale też wzrost kontrastów nowoczesności i zacofania, np. wprowadzona w końcu lat 90. decentralizacja władzy i nadanie radom wiejskim poszerzonych uprawnień, m.in. w zakresie sądownictwa, przyniosła restytucję systemu kastowego (tortury, chłosty, egzekucje osób naruszających kastowe podziały); wybory 1996 wygrała nacjonalistyczna partia Bharatija Dżanata (BJP), odsuwając od władzy rządzący od 1947 (z przerwami 1977-80 i 1989-91) Indyjski Kongres Narodowy; 1997 prezydentem wybrano Kicherila Ramana Narayana, który desygnował na stanowisko premiera przywódcę nacjonalistycznej Partii Ludowej Atala Behari Vajpayee; 1998 Indie przeprowadzają szereg prób atomowych, co doprowadza do niebezpiecznej eskalacji konfliktu z Pakistanem (który odpowiada przeprowadzeniem własnych eksplozji nuklearnych) i krytyki ze strony społeczności międzynarodowej; II 1999 premier Vajpayee udaje się do Pakistanu, gdzie podpisuje deklarację pokojową z premierem Nawazem Sharifem, nie zapobiega to jednak zaostrzeniu się konfliktu w Kaszmirze (niewypowiedziana wojna w V 1999). Próby rozładowania napięcia w tym regionie kończą się fiaskiem po muzułmańskim ataku na parlament indyjski (2001), niepokoje pojawiają się także na granicy z Bangladeszem (2001). Przełom w sprawie Kaszmiru dokonał się w 2003, kiedy to obie strony zadeklarowały zawieszenie broni (XI), a następnie wznowiły bezpośrednie połączenia i loty w Kaszmirze; wybory parlamentarne 2004 wygrała znajdująca się od 8 lat w opozycji Partia Kongresowa (kierowana przez Sonię Gandhi - z pochodzenia Włoszkę, żonę zamordowanego 1991 Rajiva Gandhiego, synową Indiri Gandhi, która 1997 wkroczyła do świata polityki), zdobywając 222 mandaty (na 545); rządząca dotąd Partia Ludowa (BJP) poniosła prawdziwą klęskę (188 mandatów), tracąc 110 mandatów; Gandhi nie przyjęła teki premiera (ze względu na cudzoziemskie pochodzenie), został nim Manmohan Singh (ekonomista, architekt reform gosp. z pocz. lat 90., które dały podwaliny rozwojowi gosp. Indii); o porażce BJP mimo wysokiego wzrostu gosp. Indii (2003 - 8%) zadecydował elektorat wiejski, który w nikłym stopniu skorzystał z koniunktury gosp. (kontrasty wieś - miasto pogłębiły się); 2004 Indie oficjalnie wystąpiły o przyznanie stałego miejsc w Radzie Bezpieczeństwa ONZ (ich kandydaturę poparły Chiny) i rozpoczęły wycofywanie żołnierzy z Kaszmiru; II 2006 rząd wprowadza największy w historii program prac wiejskich, który ma wydobyć z ubóstwa ponad 60 mln osób, uzupełnienie ma stanowić afirmacyjna polityka rekrutacji na studia członków niższych kast (ten drugi projekt wywołał protesty studenckie); III 2006 USA zgodziły się umożliwić Indiom dostęp do cywilnych programów atomowych (bardzo ważne ze wzgl. na szybko rosnące zapotrzebowanie energetyczne) w zamian za powstrzymywanie militarnych programów atomowych; VII 2007 zgromadzenie elektorów wybrało zaprzyjaźnioną z S. Gandhi prawniczkę Pratibhę Patil na prezydenta; X 2008 indyjska agencja kosmiczna ISRO wystrzeliła sondę Chandrayaan-1 (nazwa oznacza „statek księżycowy”), która ma spędzić 2 lata na orbicie Księżyca - jest to pierwsza indyjska sonda, która wyleciała poza orbitę ziemską. W wyborach 2009 wyraźne zwycięstwo Partii Kongresowej, premierem nadal Manmohan Singh, ale jego następcą ogłoszono prawnuka Nehru i wnuka Indiry Gandhi - Rahula Gandhiego (38 lat), który został ministrem oświaty.
PANDJOWIE, NAGAPATTANAM, KATAMARAN, MUNDAJSKIE JĘZYKI, JAMUNA, DRAWIDYJSKIE JĘZYKI, ELURA, MONASTYCYZM, DAMODAR, BERHAMPUR- Indie, pojechać do Indii, handlować...
- Indie, (Republika Indii)
- INDIE PORTUGALSKIE, nazwa dawnych (od XVI...