Reklama

AUSTRALIA

Reklama

najmniejszy kontynent Ziemi, położony na półkuli płd.; pow. 7 704 159 km2 (z Tasmanią i przyległymi wyspami); rozciągłość południkowa – 3150 km, równoleżnikowa – 4030 km; skrajnymi punktami części lądowej kontynentu są przylądki: na płn. Jork (10°41’ S), na zach. Byron (153°39’ E), na płd. Wilson’s Promontory (39°08’ S), na wsch. Steep Point (113°09’ E); od zach. i płd. otaczają A. wody O. Indyjskiego (z Wielką Zatoką Australijską), od wsch. O. Spokojnego (M. Tasmana i M. Koralowe), od płn. M. Arafura i M. Timor.

UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI. Kontynent cechuje zwarta budowa i małe urozmaicenie linii brzegowej; w ląd wcinają się jedynie dwie wielkie zatoki (Karpentaria na płn. i Wielka Australijska od płd.); najw. półwyspy: Jork, Eyre; najw. wyspy zaliczane do A.: Tasmania, Kangaroo, Bathurst, Melville’a, Groote, Eylandt; wybrzeża płn. trudno dostępne, niskie, bagniste; na płd. skaliste; wzdłuż wybrzeży płn.-wsch. rozciąga się na dł. ponad 2000 km Wielka Rafa Koralowa; pow. równinna, średnia wys. 292 m, zaledwie 0,8% pow. leży powyżej 1000 m; najw. szczyt: G. Kościuszki, 2230 m, najw. depresja: jez. Eyre, 12 m p.p.m. Wyodrębnia się 3 duże regiony fizyczno-geograficzne: 1) Australię Zach., obejmującą 2/3 kontynentu, wyżynną, z ostańcowymi górami na skrajach (Musgrave, MacDonnella – pośrodku kontynentu, Hamersley i Robinson na zach., Wyż. Kimberley na płd.) i rozległymi pustyniami w obniżeniach (Wielka Piaszczysta, Gibsona, Wielka Wiktorii); 2) Nizinę Środkowoaustralijską, biegnącą przez cały kontynent od Zat. Karpentaria po ujście Murray (z pustynią Simpsona, Wielkim Basenem Artezyjskim i nizinami wewn. pociętymi siecią cieków okresowych zwanych creeks i depresją jez. Eyre na płd.); 3) Wielkie Góry Wododziałowe szer. do 100 km, biegnące wzdłuż wsch. wybrzeża od przylądka Jork po Tasmanię.

BUDOWA GEOLOGICZNA. Australia do okresu kredy wchodziła w skład prakontynentu Gondwany, od początku trzeciorzędu jest izolowana od innych lądów; zach. część tworzy platforma prekambryjska, o podłożu ze skał metamorficznych i magmowych przykrytym utworami ze skał osadowych paleozoiku, mezozoiku i kenozoiku; podłoże prekambryjskie wyłania się jako tarcza na brzegu zach., w górach MacDonnella, Musgrave, Króla Leopolda, Gawler, na wyżynie Selwyn; we wklęśniętych nieckach (obszary pustyń) pokrywa osadowa; A. Wsch. podlegała orogenezom: kaledońskiej (G. Flindersa, Alpy Australijskie, wyż. Atherton) i hercyńskiej (część Wielkich Gór Wododziałowych); Wielki Basen Artezyjski i Basen Murray są nieckami platformy paleozoicznej, pokrytymi warstwami skał wodonośnych karbonu i mezozoiku. Na kontynencie pozostały ślady zlodowacenia karbońskiego. Ważniejsze australijskie bogactwa mineralne: węgiel kamienny i brunatny, rudy żelaza, ołowiu, cynku, miedzi, manganu, niklu, wolframu, tytanu, cyrkonu, uranu, boksyty, azbest, złoto, srebro, ropa naft. i gaz ziemny.

KLIMAT I STOSUNKI WODNE. Na przeważającej części obszaru klimat zwrotnikowy suchy lub skrajnie suchy; jedynie na wsch. wybrzeżu (ograniczonym G. Wododziałowymi) wilgotny, morski, przechodzący na płd. i w Tasmanii w podzwrotnikowy, typu śródziemnomorskiego; średnia temp. najchłodniejszego miesiąca (lipiec) od 10°C na Tasmanii do 28°C na płn.; najcieplejszego (styczeń) – do 34°C na płn.-zach. (maksima powyżej 50°C); temp. ujemne tylko w górach; opady niewielkie, zróżnicowane, ok 50% pow. otrzymuje mniej niż 300 mm rocznie; na pustyniach, w rejonie jez. Eyre poniżej 50 mm, w Melbourne 650 mm, na przylądku Darwin 1500 mm (wpływ monsunów), najwyższe na wsch. wybrzeżu – do 2000 mm (zasięg pasatów), w rejonie m. Cairus do 4000 mm; na pustyniach częste burze pyłowe, do płn. wybrzeży docierają cyklony. A. jest najmniej zasobnym w wodę lądem Ziemi; charakterystyczne są wieloletnie susze; 60% pow. zajmują tereny bezodpływowe, pozostała część należy gł. do zlewiska O. Indyjskiego (33%); rzek niewiele, gł. Murray i Darling; liczne słone, częściowo wysychające jeziora (Eyre, Torrens, Amadeus, Gairdner); duże zasoby wód podziemnych, zwł. w Wielkim Basenie Artezyjskim.

FLORA I FAUNA. Australia stanowi osobne państwo roślinne o swoistej florze i wielkiej liczbie endemitów (roślin nie występujących gdzie indziej), m.in. 750 gat. eukaliptusów i 450 akacji; roślinność pustynna lub półpustynna ze słonoroślami i kolczastymi krzewami tworzącymi tzw. skrub; na płn. stepy twardolistnych traw przechodzą w sawanny i dalej w lasy monsunowe; na płd. i zach. lasy wawrzynolistne i zimozielone zarośla; na wsch. wybrzeżach lasy subtropikalne (palmy, liany), na płn. namorzyny; w Alpach Australijskich roślinność górska (alpejska); plagą kontynentu kaktusowate cierniste krzewy opuncji bujnie pleniące się. Także fauna A. (oraz Tasmanii i Nowej Gwinei) stanowi pod względem zoogeograficznym odrębną krainę, wytworzoną po odcięciu A. od innych lądów z początkiem trzeciorzędu; ssaki nieliczne, poza nietoperzami, myszowatymi i psem dingo należą do 8 endemicznych rodzin, m.in. jajorodne stekowce (kolczatki i dziobak); obfitość torbaczy (m.in. kret workowaty, wilk workowaty, wombat, koala, kangury); zróżnicowany świat gadów, m.in. krokodyl różańcowy, warany, agamy i najbardziej jadowite węże świata tajpany. Ponad 10% pow. chronionej, 154 parki nar., spośród których na Liście UNESCO: Wielka Rafa Koralowa, wyspa Lord Howe, park nar. Kakadu, jez. Willandra, zach. Tasmania, lasy tropikalne Nowej Płd. Walii oraz park nar. Uluru ze świętymi górami Aborygenów – Ayers Rock i Olga.

DZIEJE I LUDNOŚĆ. – Australia, Związek Australijski.

Powiązane hasła:

EWODIA, TOWNSVILLE, GOLD COAST, MALAJSKI ARCHIPELAG, OSIOŁ DOMOWY, NEKTARNIKI, LATROBE, NIEMRAWCE, HOBART, NAMBUNG

Podobne hasła:

Encyklopedia Internautica
Reklama
Reklama
Reklama