Fryderyk (1844-1900)
filozof niem., jeden z najbardziej do dziś oddziałujących myślicieli XIX w.; urodzony w rodzinie teologów protestanckich; podczas studiów w Bonn i Lipsku zerwał z tradycją rodzinną i poświęcił się studiom nad staroż. Grecją; 1869-78 wykadowca filologii klasycznej na uniw. w Bazylei, z czego zrezygnował poświęcając się filozofii; zarażony nieuleczalną w jego czasach chorobą weneryczną, już 1888 znalazł się w zakładzie dla psychicznie chorych, gdzie zmarł. U podstaw myśli N. leży przeświadczenie, że cywilizacja europejska (a więc cywilizacja w ogóle) systematycznie odchodzi od tego, co w Narodzinach tragedii opisywał jako charakterystyczne dla staroż. Greków: synteza pierwiastka dionizyjskiego (pragnienia, spontaniczność, ekstaza) i apollińskiego (ład formy i myśli). To, co w dramacie gr. jest afirmacją spontanicznego życia jako ekspresji woli i uczucia, staje się przedmiotem negacji. Punktem kulminacyjnym odejścia jest dla N. pojawienie się chrześcijaństwa. Etyka żydowsko-chrześcijańska jest moralnością niewolników, opartą na resentymencie istot zbyt słabych, aby odważnie stawić czoło życiu we wszystkich jego przejawach (a więc także rozkoszy i cierpieniu) i głoszących ckliwą potulność i miłosierdzie. Wg N., celem etyki chrześc. jest utrzymanie władzy ludzi słabych i tchórzliwych nad silnymi, nie rezygnującymi z realizacji własnych pragnień i woli (nawet za cenę nieuniknionego ryzyka). Degrengolada kultury eur., likwidacja ostatnich pozostałości odziedziczonej po Grekach cywilizacji następuje wraz z pogłębiającą się dominacją chrześcijańsko-protestanckich Germanów, którzy kiedyś zniszczyli cesarstwo rzymskie (sam N. niekiedy przypisywał sobie polską genealogię szlachecką, chcąc podkreślić swoją niechęć wobec niewolniczego charakteru tzw. ducha germańskiego). Opisany przez N. stan postępującej dekadencji cywilizacji eur. prowadzi go do przekonania, że konieczne jest dokonanie "przewartościowania wszystkich wartości", pierwszym krokiem w tym kierunku musi być odrzucenie chrześc. Boga, który wymusza na nas ograniczenie naszych pragnień i woli. Bóg umarł - to jedno z najbardziej znanych haseł N., który na jego miejsce postawił stojącego poza dobrem i złem nadczłowieka. Podporządkowujący się tylko woli mocy nadczłowiek N., niczym nie ograniczony, staje się rodzajem kosmicznej siły, która przywraca byt temu wszystkiemu, co zniszczyła myśl, kultura, cywilizacja, a chrześcijaństwo w szczególności. Jako uwieńczenie filozofii N. pojawia się idea wiecznego powrotu, powtarzalności cyklów rozwoju, które tyleż stanowią gwarancję powrotu "woli mocy", co jej zaprzeczenie. Koncepcja wiecznego powrotu stanowi najbardziej kontrowersyjny fragment myśli N. Dzieła N., pisane niesłychanie perswazyjnym językiem, należą do arcydzieł literatury i były szeroko tłumaczone w Polsce w okresie Młodej Polski: Niewczesne rozważania, Wola mocy, Jutrzenka, Wiedza radosna, Antychryst, Z genealogii i moralności, Poza dobrem i złem, Ludzkie, arcyludzkie, Zmierzch bożyszcz i gł. dzieło N. - Tako rzecze Zaratustra. Do myśli N. nawiązywali niem. faszyści, którzy próbowali uczynić go swoim gł. prekursorem (Hitler odbył pielgrzymkę do domu N.). W dużym stopniu było to ułatwione dzięki rozlicznym fałszerstwom, jakich w dziełach N. dopuszczała się jego siostra Elisabeth Förster-Nietzsche, dopisując do nich antysemickie uwagi.
WYRZYKOWSKI, ÜBERMENSCH, EGZYSTENCJALIZM, WOLUNTARYZM, EKELUND Vilhelm, PRZYBYSZEWSKI, ŽUPANČIČ, WAGNER, BRANDES Georg, POSTMODERNIZM
- nietzsche, [ wymawiaj nicze] od...
- Nietzsche Friedrich, (1844-1900)
- Nietzsche Friedrich, (1844-1900)