określenie nadawane różnym systemom myśli, które zrodziły się na subkontynencie indyjskim mając swoje początki w spisanych w języku sanskryckim Wedach (pomiędzy 1500 a 1800 p.n.e.). Problematykę filozoficzną porusza już 129 hymn Rigwedy stawiający pytanie o to, co istniało, gdy nie było jeszcze bytu i niebytu, gdy nie było bogów. F.i. dzieli się na dwa okresy: f.i. okresu starszego, rozpoczynającą się od filozofii wedyjskiej, osiągającą szczyt w systemach doby klasycznej (okres ten trwał do ok. 1000 n.e.), i filozofię późniejszą, gdy następuje dominacja systemów siwaickich i wisznuickich. Cztery podstawowe problemy i idee, wokół których rozwija się f.i. epoki powedyjskiej to: 1. karman - prawo powszechnej przyczynowości, które skazuje człowieka na nieskończoną wędrówkę; 2. maja - kosmiczna złuda, którą człowiek podtrzymuje dzięki swojej niewiedzy; 3. nirwana - rzeczywistość znajdująca się poza kosmiczną iluzją mai; 4. joga, czyli techniki pozwalające człowiekowi na osiągnięcie wyzwolenia. W okresie powedyjskim kształtuje się 6 systemów f.i., z których najważniejsze to sankhja i joga, a inne to njaja, wajsieszika, mimana i wedanta. Wspólną ich cechą jest spirytualistyczny pragmatyzm, podporządkowanie myśli celowi praktycznemu, którym jest wyzwolenie się (moksza) z kręgu nieustannych narodzin i śmierci, wyrwanie z koła reinkarnacji. Dla f.i. prawda nie stanowi wartości sama przez się, ale staje się wartością dzięki swojej funkcji wyzwalającej człowieka, umożliwiającej przejście do innego sposobu egzystencji, bytowanie transcendentne wobec ludzkiej kondycji. W odróżnieniu od filozofii tworzonej w kręgu tradycji judeochrześcijańskiej nie chodzi w f.i. o pokutę za grzech i wyzwolenie od śmierci, ale wyzwolenie się od powtórnych narodzin, bezsensowności wiecznie i w podobnej formie powtarzającego się życia, następstw "działania", za którym stoją chcenia i pożądania. Wiedza powinna pomóc nam od tego wszystkiego się wyzwolić. W f.i. wyzwolenie człowieka nie następuje dzięki boskiej interwencji czy wprowadzeniu idealnych porządków w świecie (utopie), ale może być i jest dziełem samego konkretnego człowieka, stąd nacisk na techniki takie jak joga. W filozofii Wedanty, dla której świat jest tylko złudą, zasłoną boskiego Brahmana, poza którym nic nie istnieje, f.i. zbliża się do radykalnego monizmu. W systemie wajsiesziki pojawiają się wątki bliskie atomistyczno-mechanistycznemu ujęciu świata. Filozofia powstająca w kręgu wielkich twórców religii Buddy i Dżiny też kładzie gł. nacisk na wyzwolenie się z reinkarnacji. O ile Dżina i dżinizm przyjmują istnienie dusz, to Budda i buddyzm zdaje się kwestionować samo istnienie jaźni (duszy) traktując wyzwolenie (nirwanę) jako rozpłynięcie się w nicości. Praktycystyczny aspekt spirytualizmu f.i., a szczególnie koncepcja samowyzwolenia człowieka, miały współcześnie duży wpływ na kształtowanie się w kręgu kultury Zachodu poglądów zaliczanych do tzw. New Age.
- INDYJSKA LITERATURA, obejmuje wiele literatur...
- FILOZOFIA, (gr. = umiłowanie mądrości)...
- PRADŻAPATI, w religiach indyjskich...