termin używany wdwóch znaczeniach: a) jako nazwa zespołu poglądów rel.-moralnych iwyobrażeń mistycznych A. Towiańskiego, b) jako nazwa zainicjowanego przez A. Towiańskiego ruchu rel.-społ., kształtującego światopogląd poetów romantycznych na emigracji. Twórca kierunku sformułował go wdwóch utworach: Biesiada (1841) iWielki Period (1844); jego podstawę stanowi zespół wyobrażeń iprzekonań oróżnorodnym pochodzeniu: mistycyzm (XVIII w.), pietyzm niem., mistyka Swedenborga iSaint Martina oraz kabała żyd.; proponował filozofię antyracjonalistyczną, przekonanie oprymacie uczucia iwoli moralnej nad intelektem, wiary nad wiedzą, naukę ezoteryczną zelementami spirytualizmu, przekonanie ohierarchicznej, ciągłej idynamicznej budowie wszechświata, wktórym zasadą bytu jest pierwiastek duchowy. Wkosmologii t. dużą rolę odgrywało manichejskie ( manicheizm) wyobrażenie owalce dobra ze złem oduszę człowieka iw jego dążeniu do doskonałości. Człowiek jako autonomiczna osobowość jest pośrednikiem między niebem aziemią, poddany jest presji niezależnych od jego woli sił, aod "drgnienia duszy" zależy, czy znajdą do niego drogę duchy "jasne", dobre, czy "ciemne", złe. Centralną ideą kosmologii t. jest reinkarnacja, dzięki której wprowadził do swej wizji świata ciągłość: świat jest "odyseją ducha", zmierzającego przez kolejne wcielenia do Boga (rehabilitacja historii ludzkości pojmowanej jako fragment procesu ewolucyjnego wszechświata). Zkosmologią t. łączy się perfekcjonistyczna doktryna moralna - konsekwencja wzwalczaniu zła, stąd wdoskonaleniu moralnym człowieka zakłada konieczność "oczyszczania" duszy przez pracę icierpienie; to filozofia rel. heroizmu obok mesjanistycznej wiary, wyrażającej zapowiedź nadejścia Królestwa Bożego na ziemi. Sam Towiański przyjął postawę proroka wieszczącego emigrantom szczęśliwą przyszłość, zwycięstwo dobra na ziemi, tę Bożą ideę miały realizować wybrane narody, wśród nich naród polski. T. jako ruch społ.-rel. powstał wParyżu w1841 r. wśrodowisku emigracji. "Koło Sprawy Bożej", którego członkami byli m.in. A. Mickiewicz iinni poeci romantyczni, działało do 1846 r., po rozłamie Mickiewicz założył własne Koło wRzymie w1848. T. zwalczali polscy filozofowie, m.in. B. Trentowski, K.Libelt, H. Kajsiewicz. Największy wpływ wywarł t. na A. Mickiewicza, J.Słowackiego, S.Goszczyńskiego, częściowo Z. Krasińskiego, przyczyniając się do nasycenia lit. romantycznej wątkami mistycznymi i mesjanistycznymi; do poezji romantycznej przeniknęły koncepcje panspirytualistyczne, idee reinkarnacji ipreegzystencji, szczególnie wwykładach A. Mickiewicza Oliteraturze słowiańskiej itwórczości J. Słowackiego, twórcy systemu genezyjskiego wpoemacie Genezis zDucha. T. umacniał wiarę whist. isprawczą moc moralnej irel. doskonałości człowieka, weschatologiczny sens cierpienia narodu, wmożliwość stworzenia Królestwa Bożego na ziemi.
- KAJSIEWICZ, Józef Hieronim, także...
- Towiański Andrzej, (1799-1878)
- Towiański Andrzej, (1799 lub 1798-1878)