wykres przedstawiający zależność między jasnością absolutną gwiazd a ich temperaturą, często zastępowaną typem widmowym lub barwą; większość gwiazd na d.H.-R. układa się wzdłuż pasa zwanego ciągiem głównym, przy czym miejsce gwiazdy w ciągu głównym zależy od masy: gwiazdy masywniejsze znajdują się w górnej części wykresu, mniej masywne leżą w jego dolnej części (do ciągu głównego należy Słońce, które leży mniej więcej w jego środku); pozostałe gwiazdy grupują się w skupiskach olbrzymów i nadolbrzymów (w części górnej) oraz białych karłów (w części dolnej); miejsce zajmowane przez gwiazdę na diagramie dostarcza istotnych informacji o jej charakterze fizycznym i etapie ewolucji; ideę d.H.-R. stworzyli niezależnie od siebie astronomowie E. Hertzsprung i H. N. Russel na początku XX w.
- PODKARŁY, gwiazdy będące odpowiednikiem...
- PODOLBRZYMY, pośrednie pod względem...
- CIĄG GŁÓWNY, pas na diagramie Hertzsprunga-Russella...