KONSTYTUCJA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO

KONSTYTUCJA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO

Konstytucja Księstwa Warszawskiego nie zawierała preambuły ani żadnych sformułowań o charakterze ideologicznym. Składała się z 12 rozdziałów (tytułów) i 89 artykułów. Wprowadzała równość wszystkich obywateli wobec prawa, znosiła poddaństwo, ale utrzymywała częściowo polityczne uprzywilejowanie szlachty. Księstwo miało być monarchią, z tronem dziedzicznym w dynastii saskiej przy zachowaniu unii osobistej z Saksonią. Panujący uzyskiwał pełnię władzy wykonawczej oraz prawo inicjatywy ustawodawczej. Pierwszą funkcję wypełniał przy pomocy 6-osobowej Rady Ministrów, a drugą – Rady Stanu (ci sami ministrowie wraz z referendarzami), przygotowującej projekty praw. Ograniczone kompetencje miał dwuizbowy sejm: pochodzący z mianowania senat i wybierana izba poselska. Księstwo, mające 104 tys. km2 powierzchni i 2,6 mln mieszkańców, podzielono administracyjnie na sześć departamentów: bydgoski, kaliski, łomżyński, płocki, poznański i warszawski, na czele których postawiono prefektów. W skład departamentów wchodziły powiaty z podprefektami. Przepisy konstytucji zostały później uzupełnione dekretem o obywatelstwie, który przyznawał takowe każdemu zrodzonemu na terytorium Księstwa, jak i zamieszkałemu w kraju co najmniej 10 lat i znającemu język polski. Po raz pierwszy na ziemiach polskich wprowadzono wówczas jednolite pojęcie obywatelstwa krajowego. Rozwinięcia wymagał też artykuł 4. konstytucji, dający chłopom wolność osobistą, ale nie określający ich stosunku do ziemi. Sprawę tę uregulował dopiero tzw. dekret grudniowy, wydany przez Fryderyka Augusta z inicjatywy ministra Feliksa Łubieńskiego. Przyznając chłopu wolność osobistą i prawo przenoszenia się, stanowił on jednocześnie, że ziemia jest wyłączną własnością dworu. Między chłopem a panem miały być zawierane umowy, których brak (bądź wygaśnięcie) pozwalało na usuwanie chłopa z gospodarstwa. Współcześni uznali, że włościanin stał się zupełnie wolnym, ale jak ptak, którego z każdego drzewa, gdzie usiadł, spędzić wolno. Większą jeszcze popularność zyskało powiedzenie, że chłopom zdjęto kajdany z nóg, ale razem z butami. Dekret ten zachował ważność jeszcze w Królestwie Polskim i kształtował stosunki między wsią a dworem aż do 1846 r. Wprowadzona równość wobec prawa nie oznaczała likwidacji stanowej struktury społeczeństwa, gdyż nie obejmowała sfery praw politycznych, a jedynie stosunki regulowane przez prawo cywilne i karne. Obowiązujące w ordynacji wyborczej cenzusy stanowo-majątkowy i wykształcenia poszerzały możliwość korzystania z praw politycznych przez mieszczaństwo, ale nadal zapewniały uprzywilejowaną pozycję szlachcie. Kompetencje izby poselskiej ograniczały się do ustawodawstwa podatkowego, monetarnego i wprowadzania zmian w ustawodawstwie cywilnym. Do zadań Senatu należało natomiast sankcjonowanie projektów uchwalanych przez izbę poselską. Dwuizbowość parlamentu Księstwa Warszawskiego stanowiła wyjątek wśród innych państw „napoleońskich”, w których wprowadzano sejmy jednoizbowe. W całym kraju odbudowano zniszczone przez Prusaków szkolnictwo, przywracając mu polski charakter. Ogromne zasługi położyła na tym polu Izba Edukacyjna, próbująca wprowadzić nauczanie powszechne i ponadwyznaniowe, czym zraziła sobie duchowieństwo. Środki na szkolnictwo tylko częściowo pokrywał budżet państwa, większość pochodziła z dochodów oddanych na cele oświaty dóbr pojezuickich.