KRÓLESTWO KONGRESOWE – ARCHITEKTURA

Po utworzeniu Królestwa Kongresowego w 1815 r. nastąpiło wyraźne ożywienie działalności gospodarczej, naukowej i kulturalnej. Rząd wysunął program gospodarczy, który był realizowany z żelazną konsekwencją. Wzrosło uprzemysłowienie kraju, wprowadzono reformę administracji państwowej i reformę szkolnictwa. W efekcie nastąpił przełom w dziedzinie urbanistyki i architektury. Czołowym twórcą architektury tych czasów był Włoch Antoni Corazzi. Do Warszawy w 1818 r. ściągnął go z Florencji Stanisław Staszic. W ciągu 27 lat pobytu w Polsce architekt ten zbudował 50 obiektów, z czego 45 w stolicy. Najsłynniejsze jego dzieła – gmach Teatru Wielkiego wraz z rozległym placem stanowiącym dla tej budowli oprawę przestrzenną oraz plac Bankowy z jego głównym budynkami – uznawane są za jedne z najwybitniejszych rozwiązań architektoniczno-urbanistycznych w XIX-wiecznej Europie. Corazzi zwyciężył w konkursie na projekt Teatru Wielkiego, po czym otrzymał stypendium rządowe przeznaczone na studialną podróż po Niemczech i Włoszech w celu zapoznania się z najnowocześniejszymi rozwiązaniami architektury teatralnej. W projekt warszawskiego teatru architekt włożył wiele serca i zapału, urodził się bowiem i wychował w środowisku teatralnym. Ojciec jego był impresariem Teatru Avalorati w Livorno i mieszkali w budynku teatru. Dzieciństwo Antoniego upłynęło wśród aktorów, artystów i teatralnych problemów. Ogromny gmach Teatru Wielkiego powstał w latach 1826-33. Przy jego budowie pracowali też architekci Adolf Schuch i Aleksander Korubowski, a rzeźbami ozdobili go: T. Accardi (płaskorzeźba w tympanonie), Konstanty Hegel, Ludwik Kaufmann i Paweł Maliński. Budowla skalą i monu mentalnością przewyższała berliński teatr Schinkla, naktórym była wzorowana, jak i większość powstających wówczas w Europie budynków teatralnych. Widownia posiadała znakomitą widoczność i akustykę. Zastosowano najnowocześniejsze urządzenia sceniczne pozwalające na szybką zmianę dekoracji (dźwignie, zapadnie, mechanizmy obrotowe) i rozwiązania techniczne w zakresie oświetlenia, ogrzewania, bezpieczeństwa. Uroczyste otwarcie Teatru Wielkiego odbyło się w 1833 r. Wystawiono operę Cyrulik sewilski Rossiniego, potem odbył się wspaniały bal. Teatr został zniszczony w 1939 r. i w czasie powstania warszawskiego. Odbudowano go w latach 1951-65 pod kierunkiem architekta Bohdana Pniewskiego. Corazzi wykonywał głównie rządowe zamówienia. Na kompleks zabudowań placu Bankowego, z lat 1824-30, składają się: gmach Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu (przebudowany z dawnego pałacu Leszczyńskich), pałac Ministra Skarbu oraz Bank Polski. Wszystkie te budowle tworzą kompozycyjną całość, choć każda z nich ma odmienne rozwiązanie architektoniczne. Charakterystyczne są w nich, jak i w innych dziełach Corazziego, moc no wysunięte portyki, wysokie kolumnady, kolumnowe podcienia i arkady dające efektowną grę światła. Warto przypomnieć, że w gmachu Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu pracował jako urzędnik Juliusz Słowacki. Upamiętnia ten fakt jego popiersie i tablica w holu I piętra. Znanym dziełem Corazziego jest siedziba Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie, fundacji Stanisława Staszica, zwana pałacem Staszica. Budowla zamyka perspektywę Krakowskiego Przedmieścia. Stoi przed nią pomnik Mikołaja Kopernika, dłuta Bertela Thorvaldsena. Pałac z końcem XIX wieku przebudowano w stylu bizantyjskim, po I wojnie przywrócono mu pierwotny wygląd. Spalony w czasie powstania warszawskiego, odbudowany w 1949 r., jest siedzibą Polskiej Akademii Nauk. Wielka akcja urbanistycznej i architektonicznej regulacji miast w Królestwie Polskim objęła w latach 1815-30, poza Warszawą, wiele nawet niewielkich miast, m.in. Kalisz, Radom, Łowicz, Sochaczew, Płock, Łódź. Porządkowano rynki i główne ulice, budowano ratusze, szkoły, budynki jatek, a w ważniejszych miastach rogatki, nadając im często formę świątynek. Takie rogatki zachowały się do dziś w Warszawie, Płocku, Kaliszu. Według projektów Corazziego wzniesiono w Radomiu gmach Komisji Województwa Sandomierskiego oraz budowle publiczne w Siedlcach, Radzyminie, Lublinie, Suwałkach. Także w Kaliszu powstało wiele gmachów użyteczności publicznej. Działał tam Sylwester Szpilowski, który we wznoszonych przez siebie budowlach wykorzystał najlepsze wzorce z warszawskich obiektów Aignera i Corazziego. Od 1822 r. działał też w Polsce inny wybitny włoski architekt – Henryk Marconi. Pierwszymi jego pracami była przebudowa dwóch pałaców dla generała Ludwika Paca – w Dowspudzie i w Warszawie (ten drugi nabyty od Radziwiłłów). Tymi realizacjami zyskał sławę, otrzymał liczne zamówienia. W Polsce pozostał do końca życia, do 1863 r. Wybudował liczne pałace, kamienice, kościoły, synagogi, szpitale, ratusze, dworzec Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Jego twórczość nie mieści się już jednak w klasycyzmie, ale wkracza w następny okres stylowy, zwany historyzmem.