ROSJA PRZECIWKO REFORMĄ STANISŁAWA AUGUSTA

Rzeczypospolita uważając za swego sojusznika Rosję wprowadziła nowe kontyngenty wojsk (40 tys. żołnierzy), do kraju w 1767 r., nie spodziewała się ujawnienia opozycji, czyli wygodnego i względnie taniego elementu nacisku na króla i „Familię”. W obronie praw kardynalnych szlachty wystąpił biskup krakowski, Kajetan Sołtyk, któremu sekundowali hetman wielki koronny, Jan Klemens Branicki i Karol Radziwiłł „Panie Kochanku”. Ten ostatni, wezwany z Saksonii, mianował się marszałkiem konfederacji katolickiej zwołanej w Radomiu, której uczestnicy zobowiązali się do odrzucenia uchwał sejmu konwokacyjnego i przywrócenia wolności szlacheckich. Konfederację radomską poparły tworzone od lutego liczne konfederacje lokalne szlachty koronnej i litewskiej. Ich postulaty często szły dalej, domagano się odsunięcia od władzy ugrupowania Czartoryskich i detronizacji Stanisława Augusta. Król – być może pod wpływem argumentacji Mikołaja Repnina – wykonał jednak zasadniczy zwrot polityczny, przystępując do konfederacji radomskiej, co ocaliło jego tron, ale nie umocniło panowania. Zgodnie z sugestią Repnina konfederaci poprosili carycę Katarzynę II o gwarancje zachowania dotychczasowych przywilejów szlachty. Część uczestników konfederacji radomskiej poniewczasie odkryła zagrożenie interesów Kościoła katolickiego ze strony Rosji, która nie wyrzekła się planów równouprawnienia dysydentów i dyzunitów, przgotując się w tej sprawie do kontrofensywy na sejmie jesienno-zimowym lat 1767/68. W kilka dni po jego rozpoczęciu, na rozkaz ambasadora rosyjskiego Mikołaja Repnina, zostali wywiezieni z Warszawy i uwięzieni w Kałudze główni opozycjoniści, walczący o interesy katolików: biskup krakowski Kajetan Sołtyk, biskup kijowski Józef Andrzej Załuski, hetman polny koronny Wacław Rzewuski i jego syn Seweryn (z zesłania powrócili dopiero po pięciu latach). Andrzej Zamoyski w proteście przeciwko temu bezprawiu i pogwałceniu suwerenności kraju złożył 19 X urząd kanclerza koronnego. Zastraszony sejm uchwalił prawa kardynalne, przygotowane przez wyłonionych zgodnie z wolą Repnina delegatów pod kierownictwem zaprzedanego bez reszty Rosji nowego prymasa Gabriela Podoskiego, konserwując ustrój Rzeczypospolitej wg zasad wypracowanych w większości jeszcze w r. 1573: niewzruszalność wolnej elekcji, liberum veto, możliwość wypowiadania posłuszeństwa królowi, utrzymywanie prawa wyłączności szlachty do posiadania majątków ziemskich, sprawowania urzędów państwowych i władzy nad chłopami – traktując je jako obowiązujące po wsze czasy. Przyjęto także postulat o równouprawnieniu innowierców z katolikami. Z kolei poseł pruski przeszkodził dworowi królewskiemu w wytarganiu zgody na powołanie Rady Nieustającej – kolegialnego organu wykonawczego w państwie (rządu). Pod naciskiem Rosji jako gwarantki realizacji tych uchwał i integralności Rzeczypospolitej konfederaci radomscy zostali zmuszeni do uznania majestatu króla. Katarzyna II w zawartym w lutym 1768 r. traktacie wieczystym obiecała utrzymywać, zachowywać i zasłaniać Najjaśniejszą Rzeczpospolitą Polską przy nienaruszonej całości. Zamierzała również wycofać z jej terytorium swe wojska. Wtedy z małej twierdzy kresowej nadeszła wiadomość o rozpoczęciu nowej rebelii.