SZKOLNICTWO PARAFIALNE PODCZAS ZABORÓW

Powstała Komisja Edukacji Nardowowej skupiła się na rozwoju edukacji świeckiej, spychając na bok reformy szkolnictwa parafialnego. Ograniczone możliwości finansowe nie pozwoliły na przejęcie tego typu szkolnictwa, jego utrzymanie powierzono w dalszym ciągu proboszczom i dziedzicom. W związku z tym ograniczone efekty przyniosły dążenia do zmiany charakteru szkół parafialnych i wciągnięcia ich w system szkolnictwa narodowego. W 1774 r. ukazał się Przepis dla szkół parafialnych I. Massalskiego, w którym znalazło się wiele nowoczesnych postulatów dotyczących metod nauczania, użyteczności przekazywanej wiedzy, powszechności nauczania, higieny i wychowania fizycznego, ale ich wprowadzenie w życie zależne było w wielu przypadkach od dobrej lub złej woli proboszczów. Komisja podjęła także działania mające na celu zwiększenie liczby szkół parafialnych. Znalazło to wyraz w Przepisach dla szkół elementarnych (1780) autorstwa Michała Poniatowskiego, zawierających zalecenia dla duchowieństwa, zwłaszcza w parafiach miejskich, dotyczące obowiązku prowadzenia szkół. Zgodnie z Ustawami Komisji szkoły parafialne zostały poddane pod zwierzchność rektorów szkół wydziałowych i podwydziałowych, co czyniło z nich ogniwo narodowego systemu szkolnego i miało wpłynąć na podniesienie poziomu kształcenia. Szkoły parafialne dzieliły się na miejskie, z szerszym i bardziej ogólnokształcącym programem nauczania i wiejskie, o bardziej zawężonym i zawodowym kierunku kształcenia. Zakładanie nowych szkół parafialnych napotykało często na opór konserwatywnej szlachty i części duchowieństwa zwłaszcza na kresach. Do zagęszczenia sieci szkolnej na Litwie znacznie przyczynił się biskup Ignacy Massalski, który był także założycielem pierwszego seminarium dla nauczycieli. Znacznie łatwiej proces ten przebiegał na terenie Korony. Jednym z największych osiągnięć Komisji było wydanie Elementarza dla szkół parafialnych (1785), zawierającego najnowsze rozwiązania metodyczne w zakresie nauki czytania, pisania i rachunków oraz naukę moralną. Z wydaniem Elementarza wiązało się opublikowanie Powinności nauczyciela, swoistego przewodnika dydaktycznego i wychowawczego dla nauczycieli szkół parafialnych, opracowanego przez Grzegorza Piramowicza. Komisja podjęła także wysiłki w celu uporządkowania kwestii kształcenia dziewcząt, czyniąc odpowiedzialnym za przygotowanie odpowiednich przepisów Adama Czartoryskiego. Efektem jego prac było wydanie w 1775 Przepisów Komisji Edukacji Narodowej pensjomistrzom i mistrzyniom dane. W świetle tego dokumentu Komisja przejmowała kontrolę nad wszystkimi szkołami prywatnymi i kształceniem klasztornym, dawała szczegółowe instrukcje w zakresie organizacji, jak również kwestii dydaktyczno-wychowawczych. Dziewczęta miały być kształcone w duchu patriotyzmu, zdobywać wiedzę obejmującą historię kraju, podstawy arytmetyki, wynosić dobrą znajomość języka francuskiego i niemieckiego oraz wiedzę praktyczną, przydatną w spełnianiu ról matki, gospodyni i obywatelki odpowiedzialnej za losy kraju.